Сарапшылар Қазақстандағы еңбек құқықтарын қорғаудағы кәсіподақтардың рөлін талқылады

Бейсенбі, 9 қарашада ҚР Кәсіподақтар федерациясы төрағасының бірінші орынбасары Мұхтар Тінікеев Роза Люксембург қорының қолдауымен Eurasian Center For People Management компаниясының зерттеу тобы жүргізген "Қоғамдық қабылдау призмасы (Маңғыстау облысы мен Алматы мысалындағы пилоттық жоба) арқылы еңбекшілердің құқықтарын қорғаудағы кәсіподақтардың рөлі мен тиімділігі" зерттеу нәтижелерін талқылауға қатысты. Іс-шараға қазақстандық және шетелдік сарапшылар, мемлекеттік органдар мен республикалық кәсіподақ бірлестіктерінің өкілдері қатысты.

Eurasian Center For People Management компаниясының бас директоры Ербол Исмаиловтың айтуынша, Зерттеудің мақсаты-Қазақстандағы еңбек құқықтарын қорғаудағы кәсіподақтардың рөлі мен функциялары туралы қоғамдық пікірталасқа бастама жасай отырып, қоғамның кәсіподақтарды қабылдау ерекшеліктерін анықтау.

Зерттеушілер жалдамалы жұмысшылардың арасынан келген респонденттер жалақының төмен мөлшерін, қанағаттанарлықсыз еңбек жағдайларын, еңбек қауіпсіздігіне назар аудармауды, жұмыс берушілердің немесе әкімшілік өкілдерінің әрекеттерін – заңсыз жұмыстан шығаруды, еңбек шартында көзделмеген функцияларды орындауға мәжбүрлеуді құқықтарды қорғау процесін бастайтын себептер ретінде атап өтті.     

Зерттеуге сәйкес, еңбек құқықтарының бұзылуына тап болған қазақстандық жұмысшылар үнсіз келісім, жұмыстан босату немесе өз құқықтарын ашық қорғау сынды таңдауларға келісім беруге мәжбүр. Олардың пікірінше, кәсіподақтардың қызметі мен тиімділігін бағалау экономика секторына да байланысты.

Кәсіподақтардың болашағы туралы ойлана отырып, сарапшылар болашақтың цифрландыруда екеніне сенімді. Бір жағынан, "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасын іске асыру аясында цифрлық технологиялар мен әлеуметтік желілерді дамыту еңбек құқықтарын бұзумен байланысты проблемаларды артикуляциялаудың жаңа арналарын құра отырып, кәсіподақтар жұмысының дәстүрлі нысандарына сын-қатер қалыптастырады. Екінші жағынан, кәсіподақтардың онлайн кеңістікке ауысуы оларды мобильді, мүшелер үшін ашық етеді және осылайша жұмысшылардың сенімін қайтарады және сұранысты арттырады.     

Зерттеу нәтижелері және республикадағы еңбек құқықтарын қорғау мәдениетін дамытудағы кәсіподақтардың рөлі туралы өз пікірімен ҚРКФ төрағасының бірінші орынбасары Мұхтар Тінікеев бөлісті.

«Зерттеуде кәсіподақтардың заңнамалық бастамасы жоқ екендігі дұрыс айтылды. Дегенмен, Парламенттің жұмыс топтарына қатысу арқылы біздің өкілдеріміз 35 заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу процесіне қатысады. Алайда, Кәсіподақтар федерациясының өкілдері ұсынған барлық 153 норма заңнамаға енгізілмеген. Олар жұмысшылар үшін лайықты еңбек жағдайларын жасауға тікелей қатысты. Сонымен қатар, кәсіподақтарға қарсы «шабуыл жасау» және мемлекет пен бизнестің жауапкершілігін кәсіподақтардың мойнына беру үрдісі, әсіресе еңбек саласында төтенше жағдайлар немесе өндірістердегі апаттар туындаған кезде байқалады. Осыған қарамастан, кәсіподақтар күн сайын жұмысшылардың еңбек құқықтарын қорғау жұмыстарын жалғастыруда. Біздің кәсіподақ ұйымдары бар жерде әлеуметтік серіктестік азды-көпті дамиды. Мысалы, соңғы екі жылда еңбек жанжалдары орын алған 270 кәсіпорынның ішінде тек 40  кәсіподақ ұйымдары жұмыс істейді. Осыған қарамастан, аумақтық кәсіподақ бірлестіктерінің өкілдері барлық 270 кәсіпорында жанжалдарды шешуге қатысты», - деп атап өтті Мұхтар Тінікеев.

Тақырыпты жалғастырған Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының Сараптамалық кеңесінің мүшесі, заң ғылымдарының кандидаты, Мақсұт Нәрікбаев атындағы университеттің доценті Мүсілім Хасенов әлеуметтік әріптестік жүйесінде тепе-теңдікті сақтау қажеттігін атап өтті.

«Күрделі мәселелер туындаған кезде біз себептерді және кінәлілерді іздей бастаймыз. Біз ең алдымен үлкен күшке ие адамдарға, жағдайдың өзгеруіне – мемлекетке әсер етудің үлкен тетіктеріне қарауымыз керек. Өкінішке орай, нақты мемлекеттік саясаттың жоқтығынан, кәсіподақ құқығының тапталуынан аянышты жағдайды байқап отырмыз. Кәсіподақтар, өкінішке орай, қауіп ретінде қабылданады. «Кәсіподақтар туралы» заң қабылданып, барлық кәсіподақтардың қызметін реттеп, қатайтты. Кәсіподақтарға деген біржақты көзқарас (мемлекет тарапынан) қоғамда дәл осындай біржақты көзқарасты тудырады. Бірақ кәсіподақтар қазір өзгеріп жатыр, олар аяққа тұрды, жұмысшылардың құқығын қорғайды, бірақ оларды аяғынан шалады. Басқа әлеуметтік серіктестер жасамағанды кәсіподақтардан талап ете алмайсыз. Қателіктерді мойындау арқылы ғана алға жылжи аламыз», - деді Мүсілім Хасенов.

Іс-шараға қатысушылар мұндай зерттеулерді әлеуметтік серіктестер – мемлекет пен жұмыс берушілердің қатысуымен жалғастыру керек деген пікірге келді.

Сарапшылардың пікірлер ішінде кәсіподақтардың цифрлық технологияларды пайдалану қажеттілігі және ақпараттық ортада еңбек құқықтарын қорғау мәселелеріне басымдық беру сынды ұсыныстар аталды.

«Тақырыптың маңыздылығы мен өзектілігіне қарамастан, еңбек құқықтарын қорғау мәселесі қоғам назарынан тыс қалып жатыр. Бұл мәселе рефлексивті және маңызды оқиғалармен байланысты. Ақпараттық толқын ерекше жағдайларда ғана пайда болады. Бұл жағдай елдің жалпы бейнесін түсінуді айтарлықтай қиындатады», - деді Eurasian People Management for Eurasian Center бас директорының орынбасары Леся Каратаева.

Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, 2023 жылдың екінші тоқсанының қорытындысы бойынша елдің еңбекке қабілетті халқының саны 9 567,7 мың адамды құрады, оның ішінде жұмыспен қамтылғандар – 9 115,1 мың адам. Қызметкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелерінде шешуші рөлдердің бірін кәсіподақ қозғалысы атқарады.

Қазіргі уақытта Қазақстанда жалдамалы жұмыскерлердің шамамен 45% -ы шоғырландыратын негізгі 3 республикалық кәсіподақ бірлестігі жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірісі Қазақстан Республикасының кәсіподақтар Федерациясы болып табылады. 

ҚР Кәсіподақтар федерациясының медиаорталығы