Отбасылық зорлық-зомбылық: құрбандарды қорғау үшін жазаны қатаңдату

Отбасылық зорлық-зомбылық – әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстанда да кең таралған күрделі әрі өзекті әлеуметтік мәселе. Заңнамалық нормалардың бар болғанына қарамастан, бұл қылмыс әлі де жоғары деңгейде қалып отыр. Осы мақалада біз қазіргі қолданылып жүрген жазалау шараларын, олардың тиімділігін және қатаңдату қажеттілігін талқылаймыз.

Отбасылық зорлық-зомбылық дегеніміз не?

Отбасылық зорлық-зомбылық тек физикалық күш көрсетумен шектелмейді. Ол сондай-ақ психологиялық, сексуалдық және экономикалық қысым түрінде көрінуі мүмкін. Оның негізгі түрлері мыналар:

- физикалық зорлық-зомбылық – ұрып-соғу, қорқыту, үрей тудыру;

- психологиялық зорлық-зомбылық – қорлау, кемсіту, адамның еркіндігін шектеу;

- сексуалдық зорлық-зомбылық – жыныстық мәжбүрлеу немесе бопсалау;

- экономикалық зорлық-зомбылық – қаржылық бақылау, материалдық тәуелділікке түсіру.

Көп жағдайда құрбандар полицияға жүгінуге қорқады немесе қаржылық тәуелділіктің кесірінен үнсіз қалуға мәжбүр болады.

Қандай жаза қарастырылған?

- ҚК 110-бабы (қинау) – 4 жылға дейін, ал ауырлататын мән-жайлар кезінде – 7 жылға дейін бас бостандығынан айыру;

- ҚК 120-бабы (зорлау) – жағдайға байланысты 5 жылдан 20 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасын көздейді.

Жазаны қатаңдату қажет пе?

Құқық қорғаушылар мен қоғамдық ұйымдар отбасылық зорлық-зомбылық үшін жазаны күшейту керек деп санайды. Негізгі аргументтер:

1. Жазасыздық рецидивті көбейтеді – жеңіл жаза зорлық көрсетушіні тоқтатпайды.
2. Айыппұлдар тиімсіз – көбінесе оларды зорлық-зомбылық жасаушы емес, оның құрбаны төлейді (отбасылық бюджеттен).
3. Жеке айыптау жүйесі әлсіз – қазіргі заңнамаға сәйкес, жәбірленуші өзі сотқа шағым түсіруі керек, бұл психологиялық қысым жағдайында өте қиын.

2023 жылы Қазақстанда отбасылық зорлық-зомбылыққа қатысты жазаны күшейтуге бағытталған заң жобасы талқыланды. Ұсынылған шаралар:

- Айыппұлды жою – агрессор тек әкімшілік жазаға емес, қылмыстық жауапкершілікке тартылуы тиіс;

- Бірінші жағдайдан-ақ қылмыстық іс қозғау – қазір тек қайталанған зорлық-зомбылық қылмыс ретінде қарастырылады;

- Қайталанған зорлық-зомбылық үшін жазаны күшейту ‑ түрме мерзімін ұзарту.

Құрбандарды қалай қорғауға болады?

Жазаны қатаңдатудан бөлек, келесі шаралар да маңызды:

- Полицияға шағым беру рәсімін жеңілдету – жәбірленушілерге кедергісіз көмек көрсету;

- Дағдарыс орталықтары мен паналау орындарын көбейту – зорлық-зомбылық құрбандарына баспана беру;

- Зорлық көрсетушілерді бақылау жүйесін күшейту – оларға қайта қылмыс жасауға жол бермеу үшін қатаң шаралар қолдану.

Отбасылық зорлық-зомбылық ‑ бұл жеке отбасының ішкі мәселесі емес, ауыр қылмыс.

Оған қатысты жауапкершілікті күшейту – жәбірленушілерді қорғаудың және зорлық-зомбылық деңгейін төмендетудің маңызды қадамы. Дегенмен, бұл мәселені түбегейлі шешу үшін кешенді көзқарас қажет (құрбандарға көмектесу, зорлық көрсетушілерге бақылау орнату, қоғамда зорлық-зомбылыққа төзбеушілікті қалыптастыру).

Астана қаласының қылмыстық істер жөніндегі

мамандандырылған ауданаралық сотының

жетекші маманы Назгүл Рахымжанова