АЗАМАТТЫ ХАБАР-ОШАРСЫЗ КЕТТІ НЕМЕСЕ ҚАЙТЫС БОЛДЫ ДЕП ТАНУ

Өмірде жақын адамдар хабар-ошарсыз кеткен жағдайлар кездеседі. Жылдар өткенмен, олар туралы ешқандай жаңалық жоқ. Моральдық азаптан басқа, мұндай бақытсыздық бірқатар құқықтық проблемалардың себебі болып табылады. Жұбайының немесе жұбайының мәртебесі анықталмаған (некеде немесе жесір) кезде,  меншік иесі жоқ мүлік қалған кезде, салықтар есептелуді жалғастырған кезде заң бойынша не істеу керек?

Азаматты хабар-ошарсыз кеткен немесе қайтыс болған деп тану рәсіміне жүгіну қажет.

Егер азаматтың тұрғылықты жерінде ол туралы 1 жыл ішінде мәліметтер болмаса, ол сот тәртібімен хабар-ошарсыз кетті деп танылуы мүмкін (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 28-бабы). Егер жоқ адам туралы соңғы мәліметтерді алған күнді анықтау мүмкін болмаса, онда келесі айдың 1-ші күні, ал бұл айды анықтау мүмкін болмаған жағдайда келесі жылдың 1 - ші қаңтарынан  хабар-ошарсыз кетудің басталуы болып саналады.

Азамат, егер оның тұрғылықты жерінде ол туралы 3 жыл бойы мәліметтер болмаса, егер ол өлім қаупі төнген жағдайларда (мысалы, барымтаға алу) хабар-ошарсыз жоғалып кетсе немесе жазатайым оқиғадан (мысалы, апат) қаза тапты деп жорамалдауға негіз болса, онда 6 ай ішінде сот тәртібімен  қайтыс болды деп жариялануы мүмкін.

Егер әскери қызметші немесе өзге адам әскери іс-қимылдарға байланысты хабар-ошарсыз жоғалып кетсе, ол соғыс қимылдары аяқталған күннен бастап кемінде екі жыл өткеннен кейін қайтыс болды деп жариялануы мүмкін.

Хабар-ошарсыз кетті деп тану туралы немесе қайтыс болды деп жариялау туралы арыз, арыз беруші адамның тұрғылықты жері бойынша не хабар-ошарсыз кеткен азаматтың соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша сотқа беріледі.

Отбасы мүшелері, қоғамдық бірлестіктер, қорғаншы және қамқоршы орган, басқа да мүдделі адамдар өтінішпен сотқа жүгінуге тиіс. Бірінші кезекте мүдделі тұлғаларға жұбайын жатқызуға болады. Сондай-ақ, өтінішті прокурор да бере алады.

Өтініште мыналар көрсетілуі тиіс:

* қандай мақсатта азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе оны қайтыс болды деп жариялау қажет (мысалы, мұраны ресімдеу, жаңа некеге тұру қажеттілігі);

* азаматтың хабар-ошарсыз кеткенін растайтын мән-жайлар не хабар-ошарсыз жоғалып кеткеніне қауіп төндіретін немесе белгілі бір жазатайым оқиғадан қаза тапты деп жорамалдауға негіз болатын мән-жайлар.

Өтінішке:

* жоқ азаматтың іздестірілгені және оның орналасқан жері анықталмағаны туралы Ішкі істер органының анықтамасы;

* жоқ адамның соңғы тұрғылықты жерінен мекенжай үстелінің анықтамасы;

* жоқ адамның соңғы тұрған жері туралы кез келген басқа құжаттар мен мәліметтер.

Судья істі сот талқылауына дайындау кезінде қандай адамдардың жоқ адам туралы мәліметтер бере алатынын анықтайды, сондай-ақ жоқ адамның соңғы белгілі тұрғылықты жері мен жұмыс орны бойынша тиісті ұйымдардан ол туралы бар мәліметтер туралы сұратады.

Судьяның ұйғарымы бойынша сотқа жүгінген адамның есебінен іс қозғау туралы жергілікті газетке жариялау жүргізіледі. Мұндай хабарландыру мыналарды қамтуы тиіс:

* соттың атауы;

* өтініш берушінің Т. А. Ә, және оның тұрғылықты жері;

* жоқ адамның Т. А. Ә., туған жері және соңғы жұмыс орны;

* азаматтың тұрғылықты жері туралы мәліметтері бар адамдарға бұл туралы жарияланған күннен бастап 3 ай мерзімде сотқа хабарлау туралы ұсыныс.

Көрсетілген мерзім өткеннен кейін судья істі қарайды және негіздер болған кезде азаматты қайтыс болды немесе хабар-ошарсыз кетті деп тану туралы шешім шығарады.

Сот алдында жоғалған адаммен болған оқиғаның мән-жайы мен уақыты туралы түсіндіре алатын куәларды шақыру және жауап алу туралы өтініш беруге болады.

Азаматты қайтыс болды деп жариялаған сот шешімі ХҚК органының қайтыс болу туралы жазбаны енгізуі және қайтыс болу туралы куәлікті беруі үшін негіз болып табылады. Жазбаның салдары нақты өлім туралы жазбалармен бірдей. Қайтыс болған деп танылған жұбайымен жасалған неке бұл ретте тоқтатылады. Бұл жағдайда некені тоқтату туралы қосымша құжаттар қажет емес.

Қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі заңды күшіне енген күн адамның қайтыс болған күні болып есептеледі (егер оған прокурор шағым бермесе немесе наразылық білдірмесе, 15 күннен кейін). Егер өлім қатері төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты деп жорамалдауға негіз болатын жағдайларда хабар-ошарсыз жоғалып кеткен адам қайтыс болды деп жарияланса, сот бұл адамның болжамды қаза тапқан күнін оның қайтыс болған күні деп тануы мүмкін.

Қолында заңды күшіне енген осындай шешімі бар хабар-ошарсыз кеткен адамның жұбайы некені бұзу туралы арызбен ХҚК -ға жүгінуге құқылы.

Азаматтың хабар-ошарсыз кетті деп танылған шешімі жоқ адамның мүлкіне қорғаншылық тағайындауға негіз болып табылады. Бұл мүліктен хабар-ошарсыз кеткен адам асырауға міндетті адамдарды асырау беріледі және хабар-ошарсыз кеткен адамның салықтары мен басқа да міндеттемелері бойынша берешегі өтеледі.

Азамат қайтыс болды деп жарияланған жағдайда оған тиесілі мүлікті мұраға қалдыру жалпы тәртіппен жүргізіледі. 

Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери сотының жетекші маманы А.Зейнулла