Қазақстан Республикасының гендірлік саясаты.

2009 жылы қабылданған "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы"Қазақстан Республикасының Заңы гендерлік саясат саласындағы негізгі заңнамалық акт болып табылады. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан гендерлік саясатты іске асыруда белгілі бір прогреске қол жеткізді. Ең алдымен, бұл әйелдер әлеуетін мақсатты дамытуда, еңбек қызметінде, бизнесте, саясатта және мемлекеттік басқаруда ерлердің де, әйелдердің де тең көрінісі үшін жағдай жасауда, әйелдердің сапалы білім мен денсаулық сақтауға тең қол жеткізуін қалыптастыруда, сондай-ақ ананы жан-жақты қорғауда өз көрінісін тапты. Бүгінгі таңда Қазақстанда гендерлік және отбасылық-демографиялық саясаттың біртұтас институционалдық жүйесі қалыптасты, Елеулі құқықтық база құрылды.

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан әйелдердің жағдайы мен құқықтарына қатысты бірқатар негізгі халықаралық шарттарға қосылып, оларды ратификациялады. Гендерлік мәселелерді шешу мәселелері бойынша Қазақстан бірқатар халықаралық ұйымдармен ынтымақтасады: ЮНИФЕМ, ЕҚЫҰ, көші-қон жөніндегі халықаралық ұйым (ХКҰ), ЮСАИД, Британдық Кеңес және БҰҰДБ. Қазіргі уақытта Қазақстанда барлық деңгейдегі бюджеттерді және әлеуметтік-экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламаларын әзірлеу процесіне гендерлік тәсілді енгізу үшін жағдайлар жасалуда. ЮНИФЕМ отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссиямен бірлесіп "Қазақстандағы әлеуметтік (гендерлік) бюджеттер"жобасын іске асыруда. Денсаулық сақтау, білім беру салаларында қойылған міндеттер қарқынды шешілуде. Біздің еліміз гендерлік саясатты іске асыру бағытында нақты қадамдар жасады, өйткені гендерлік саясат - бұл ең алдымен мемлекеттің әлеуметтік саясатының құрамдас бөлігі. Егер әйелдердің саяси және қоғамдық өмірге, оның ішінде шешімдер қабылдау деңгейіне қатысуын арттыру туралы айтатын болсақ, онда бұл мәселе гендерлік теңдік стратегиясында көрініс тапты. Тең құқықтар мен тең мүмкіндіктер туралы Заң саяси институттардағы, еңбек қатынастары саласындағы және өзге де салалардағы жыныстардың бірінің өкілдерінің кемінде 30 пайызы мөлшерінде квоталар енгізуді көздейді.

 Қазақстан Республикасында гендерлік саясатты іске асыру: жынысына қарамастан барлық экономикалық, әлеуметтік, мәдени, азаматтық және саяси құқықтарды пайдалану теңдігін қамтамасыз ету; мемлекеттік және қоғамдық өмірде кемсітушілікке, гендерлік ассиметрияға жол бермеу; гендерлік өзіндік сананы қалыптастыру және қоғамдағы гендерлік стереотиптерді жою қағидаттарында жүзеге асырылады.

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан гендерлік саясатты іске асыруда белгілі бір прогреске қол жеткізді. Ең алдымен, бұл әйелдер әлеуетін мақсатты дамытуда, еңбек қызметінде, бизнесте, саясатта және мемлекеттік басқаруда ерлердің де, әйелдердің де тең көрінісі үшін жағдай жасауда, әйелдердің сапалы білім мен денсаулық сақтауға тең қол жеткізуін қалыптастыруда, сондай-ақ ананы жан-жақты қорғауда өз көрінісін тапты. Бүгінгі таңда Қазақстанда гендерлік және отбасылық-демографиялық саясаттың біртұтас институционалдық жүйесі қалыптасты, елеулі құқықтық база құрылды.

Қазақстанның гендерлік саясатының айрықша ерекшелігі гендерлік жобалардың бастамашысы, бірінші кезекте, гендерлік даму салаларында алдын алу және озыңқы шараларды қабылдайтын мемлекет болып табылады. Қазіргі уақытта Қазақстан адам құқықтары жөніндегі 20-дан астам түрлі шарттар мен конвенциялардың, оның ішінде жыныстар арасындағы тең құқықты қамтамасыз етуге, сондай-ақ әйелдер мен балаларды қорғауға бағытталған конвенциялардың қатысушысы болып табылады. Қазақстанда республикадағы әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі ұлттық іс-қимыл жоспары әзірленіп, Үкімет қаулысымен бекітілді. ҚР Конституциясының 33-бабына сәйкес, азаматтардың мемлекет істерін басқаруға қатысуға тең құқықтары мен мүмкіндіктері бар.

Барлық мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларында еңбекақы төлеудегі гендерлік алшақтықты кезең - кезеңімен төмендету көзделген, онда 2020 жылға қарай әйелдердің орташа жалақысын 80% - ға дейін жеткізу жоспарлануда. Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығы, Қазақстанның кәсіпкер әйелдер одағы, Республикалық әйелдер кеңесі, даму және бейімделу әйелдер қауымдастығы және өз кәсіпорындарын құруға ұмтылған әйелдерге көмек көрсететін басқа да үкіметтік емес ұйымдардың саны өсуде. Олар консультациялар, оқыту жүргізеді, кредит беру мәселелерінде көмектеседі. Осылайша, бизнес-мәдениеттің жалпы деңгейін көтеру және кәсіпкерлік бастаманы ынталандыру бойынша ауқымды жұмыс жүргізілуде.

Сондай - ақ, Елбасының "Қазақстан-2050 "Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес 2050 жылға дейінгі әлеуметтік саясаттың маңызды қағидаттарының бірі ананы қорғау болып табылады. Тарихи тұрғыдан біздің халқымызда әйелге деген құрмет қалыптасқан. Ел Президентінің әйелдерді мемлекеттік және қоғамдық басқаруға, әсіресе жергілікті деңгейде өңірлерде белсенді тарту туралы нұсқауларын ұстана отырып, Қазақстанда ұлттық ерекшеліктер мен халықаралық тәжірибені есепке алуға негізделген гендерлік саясаттың өзіндік моделі қалыптасты. Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығы, Қазақстанның кәсіпкер әйелдер одағы, Республикалық әйелдер кеңесі, даму және бейімделу әйелдер қауымдастығы және өз кәсіпорындарын құруға ұмтылған әйелдерге көмек көрсететін басқа да үкіметтік емес ұйымдардың саны өсуде. Олар консультациялар, оқыту жүргізеді, кредит беру мәселелерінде көмектеседі. Осылайша, бизнес-мәдениеттің жалпы деңгейін көтеру және кәсіпкерлік бастаманы ынталандыру бойынша ауқымды жұмыс жүргізілуде.

Қазіргі жағдайда гендерлік теңдік мәселелері аса өзекті және неғұрлым маңызды әлеуметтік проблемалардың қатарына жатады. Бұл келешекте осы бағытта ерлер мен әйелдердің тең мүмкіндіктеріне қол жеткізу жөніндегі пәрменді тетіктерді енгізу мақсатында мемлекет тарапынан да, қоғам тарапынан да нақты әрі үйлесімді жұмыс істеу үшін зор күш-жігер танытуға тура келетінін білдіреді. 

Н.Н.Хасенов 

Ақтөбе қаласының

мамандандырылған тергеу сотының                                      

бас маманы-сот отырысының хатшысы