Омбудсмен пенитенциарлық жүйе мәселелері бойынша Бас прокурорға үндеу жолдады

Ұлттық алдын алу тетігінің (ҰАТ) қызметі туралы шоғырландырылған баяндаманы дайындау шеңберінде 2018 жылы ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Асқар Шәкіров пенитенциарлық жүйе мәселелері бойынша ҚР Бас прокурорына үндеу жолдады. Құжатта қылмыстық-атқару жүйесі мекемелері (ҰАТ) форматындағы құқық қорғау мониторингінің басым объектісі болып табылатыны атап өтілді. 2018 жылы алдын ала болулар 123 нысанға, оның ішінде 33 тергеу изоляторы және 90 түзеу мекемелеріне жүзеге асырылды. Сондай-ақ 27 арнайы (жоспардан тыс) болудың 24-і пенитенциарлық мекемелерге тиесілі.

Жоғарыда көрсетілген мониторинг нәтижелерін талдау осы үндеу жолдауға себеп болды, ол қоғамнан оқшаулау орындарында қатыгездікпен қараудың тұрақты үрдісінің және үйлесімсіз ықпал ету шараларын қолданудың жалғасатынын айғақтайды.

ҰАТ қатысушылары өз есептерінде жұмысының нәтижелері бойынша емделуден зардап шеккендерді жеткіліксіз медициналық тексеруден өткізіп, мұндай фактілерге шағымдануына кедергі келтіруін көрсетеді. Құқық қорғаушылармен құжатталған тексеру қорытындылары мекеме қызметкерлерінің көбінесе жазалауға бағытталған іс-әрекеттерін көрсетеді, бұл азаптауға қарсы халықаралық конвенцияға сәйкес қатыгез қарым-қатынас туралы куәландырады.

Осы тұрғыда Омбудсмен құқық қорғау органдарының осындай оқиғаларды объективті және жан-жақты тергеудің жоқтығын атап өтті, ҰАТ қатысушылары мен прокуратураның аумақтық бөлімшелерінің өзара іс-қимылының айтарлықтай әлсірегені атап өтілді. ҰАТ есептерінде баяндалған және 2018 жылы прокуратура органдарына прокурорлық ден қою шараларын қабылдау үшін жіберілген 31 ресми тіркелген қатыгездік фактісінің 29-ы расталмаған ретінде тоқтатылды.

Тұтастай алғанда, 2018 жылы құқық қорғау органдарының атына ҰАТ қызметінің нәтижелері бойынша 118 нақты ұсыныс жолданды.

Сонымен қатар, Омбудсмен азаптаудың алдын алу тетігінің қалыптасу кезеңінде ҚР Бас прокуратурасы жан-жақты қолдау көрсетіп, мемлекеттік органдар мен азаматтық сектордың сындарлы өзара іс-қимылына ықпал еткенін еске салды. ҰАТ шеңберінде әзірленген, анықталған фактілер бойынша ұсыныстарды дамыту үшін прокуратура органдары объективті баға берді, құқық қорғау органдарының қатыгездікке қатысы бар қызметкерлерін тәртіптік, әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікке тарту арқылы сотқа дейінгі тергеуге бастамашылық жасады. Оның ішінде прокуратура органдары тарапынан күшейтілген қадағалау қызметінің арқасында бас бостандығынан айыру орындарындағы зорлық-зомбылық деңгейін төмендетуге, онда ұстау жағдайларын жақсарту, оның ішінде жекелеген мекемелерді жабу жөніндегі шараларға бастамашылық жасауға қол жеткізілді.

Қазіргі уақытта пенитенциарлық мекемелер әр түрлі жағдайларға байланысты ондағы контингентті радикалдау алдында осалдықты, соның ішінде жұмыспен қамтылудың болмауынан, тиімді тәрбие бағдарламасының, тиісті қайта әлеуметтендірілуінен көрсетеді. Бұл жағдайда осы мекемелердің қызметін қадағалау мен бақылау заңдылықтың сақталуы тұрғысынан ерекше өзектілікке ие болады.

Ағымдағы жылдың наурыз айында болған Алматы облысындағы ЛА-155/8 мекемесінде сотталған адамды өлтіру, сондай-ақ басқа да бірқатар фактілер мемлекеттік органдардың құқықтық тәртіпті, бас бостандығынан айыру орындарындағы қауіпсіздікті және заңдылықты сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі функцияларының әлсіреуінің салдарын анық түрде көрсетеді. Бұл жағдай біздің отандастарымыздың тиісті қадағалауды жүзеге асыруға шақырылған органдарға деген сенімін арттыруға ықпал етпейді.

Омбудсмен өз хатында ұлттық құқық қорғау мекемесі мен прокуратура органдарының азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуде және кез келген қатыгез қарым-қатынас көріністеріне төзбеушілікте күш-жігерін біріктіруге шақырды.

Қазақстан Республикасындағы

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл аппаратының

баспасөз қызметі