ҚР кәмелетке толмағандарға арнайы әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарында адам құқықтарының қандай бұзушылықтары анықталды?

Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының, сарапшылардың, құқық қорғаушылардың және мемлекеттік органдар өкілдерінің жинақтарлған баяндамасының таныстыру барысында кәмелетке толмағандарға әлеуметтік қызмет көрсету және арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарындағы жағдайлар талқыланды.

ҰАТ Үйлестіру кеңесінің мүшесі Лаура Акатаева атап өткендей, 2019 жылғы мониторинг қорытындысы бойынша жабық типті балалар мекемелерінің 50%-ға жуығы жарамсыз және олардағы балалардың қажеттіліктеріне сәйкес келмейді. 2020 жылы бұл көрсеткіш мекемелердің шамамен 30%-ына әсер етті.

Осылайша, 2019 жылы ҰАТ қатысушылары анықтаған негізгі проблемалық бағыттарына адамның қадір-қасиетін сақтау, көзделген заңды құқықтарды іске асыру, сондай-ақ медициналық көмек көрсету сапасы мәселелері кірді.

Спикер нақты мысалдармен мекемелердің осы түрі шеңберіндегі проблемалық аймақтардың кең спектріне назар аударды. Атап айтқанда, балалардың психоәлеуметтік, білім беру және педагогикалық қызметтермен толық қамтылмауы, балалардың таза ауыз суға еркін қол жетімсіздігі, балаларды тасымалдау үшін арбалар мен каталкалардың болмауы байқалады.

Медициналық қызмет көрсетуге қатысты ҰАТ қатысушылары медициналық карталарды дұрыс жүргізбеу, анафилактикалық шок кезінде шұғыл көмек көрсету үшін шокқа қарсы төсемнің жинақталмауы, дәрілік заттарды сақтау мерзімінің асып кетуі, қажетті дәрілік заттардың болмауы сияқты бұзушылықтарды анықтады.

Адами ресурстарға қатысты мәселелер де бар. Мәселен, «Аяла» Талғар АӘҚКО-да паллиативтік-дағдарыстық топтағы балалар (84 баланың 41-і, яғни жалпы санының 50%-ы) психолог, дефектолог, дене шынықтыру терапиясы, логопед қызметтерімен қамтылмаған. Мамандар балаларды түзеу және әлеуметтік қызметтермен 100% қамтудың жоқтығын палаталар даярлығының жоқтығынан түсіндіреді, ал заңнамамен «оқытуға» сәйкес қызмет алушылардың қандай да бір бөлінісі жүргізілмейді.

ҰАТ қатысушыларының балаларға психотроптық препараттарды шамадан тыс тағайындау тәжірибесі де ерекше алаңдаушылық туғызды. Сонымен, жоғарыда аталған мекемеде емдеудің 1 айында бір бала 25 мг дозада 186 аминазин таблеткасын алды, екіншісі - 118 аминазин таблеткасы және карбамазепам, Депакин хроно ½ таб.

2020 жылғы мониторинг нәтижелеріне келетін болсақ, Лаура Акатаева атап өткендей, жалпы, қазіргі мәселелер 2019 жылдың көрінісіне ұқсас және негізінен  медициналық  көмек   көрсету және адамның қадір-қасиетін сақтау мәселелеріне қатысты. Сондай-ақ, спикердің айтуынша,   тұрғын үй жағдайына қатысты ескертулер саны артты: үй-жайдың санитарлық жағдайын бақылаудың төмен деңгейі,  жатын бөлмесіндегі кереуеттердің көп болуы, жұмсақ мүкәммалдың (матрастар, жастықтар), бөлме және серуендеу арбаларының қанағаттанарлықсыз жағдайы.

Кейбір мекемелерге арнайы барып, балалармен әңгімелесу нәтижесінде қызметкерлердің дене және психологиялық зорлық-зомбылық фактілері анықталды.

«Сонымен қатар, құқық бұзушылар тобы нәрестелерді, әдіскерлерді, дәрігерлер мен тіпті директорларды қамтиды. Егер бала «сонша сұрамаса» дәрігерлер емдеуден бас тартты. Түнгі кезекшілер, егер балалар түнгі уақытта оларға жүгінсе, көмек көрсетуден бас тартты. Сонымен қатар, әңгімелесу барысында балалар қызметкерлер түнгі уақытта ішімдік ішетініне шағымданды. Сапар барысында ҰАТ қатысушылары шкафтардың бірінде бос спирт құйылған бөтелкелерді тапты. Палаталардың санитариясы мен гигиенасының деңгейі күйзеліске ұшыраған әсер туғызады. Көптеген қызметкерлер өздерінің функционалды жұмысына немқұрайлы қарады», - деп атап өтті Лаура Акатаева.

Жалпы, Қазақстанда іске асырылуын БҰҰ Даму Бағдарламасының қолдауымен ҚР-дағы Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл жүзеге асыратын ҰАТ қатысушыларының мониторингтік сапарлары балаларды жабық мекемелерде олардың құқықтары бұзылған кезде көмектесуге және қорғауға, проблемаларды анықтауға және заңнамаға қажетті өзгерістер енгізуге, сондай-ақ балалар мекемелерінің жұмысын жетілдіру бойынша басқа елдермен бөлісуге болатын озық практиканы әзірлеуге арналған. ҰАТ қатысушыларының қызметін жалпы үйлестіруді Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Эльвира Азимова орындайды.

АНЫҚТАМА

2019 жылы ҰАТ қатысушылары ҚР Денсаулық сақтау министрлігіне ведомстволық бағынысты 15 балалар емдеу-профилактикалық мекемесіне (ЕПМ), Нұр-сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларында және 9 облыста болды, оның ішінде: 14 балалар үйі және 1 туберкулезге қарсы балалар санаторийіне барды.

2020 жылы ҰАТ қатысушылары балалардың емдеу-профилактикалық мекемелеріне 17 рет барды, оның ішінде мамандандырылған балалар үйлеріне – 11. 2019 жылмен салыстырғанда барған мекемелер саны 13%-ға артты.

2019 жылы ҰАТ қатысушылары ҚР БҒМ ведомстволық бағынысты жабық үлгідегі 95 балалар мекемесінде болды.

2020 жылы қатысушылар ҚР БҒМ ведомстволық бағынысты жабық үлгідегі 83 балалар мекемесінде болды.

2019 жылы ҰАТ қатысушылары ҚР ЕХӘҚМ ведомстволық бағынысты 15 мекемесіне, Нұр-сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларында және 10 облыста кәмелетке толмағандарға арналған мекемелерге барды, оның ішінде: 12 - балалар арнайы әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарына (АӘҚКО), 3 – әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарына (ӘҚКо). 

2020 жылы ҰАТ қатысушылары кәмелетке толмағандар үшін ҚР ЕХӘҚМ ведомстволық бағынысты 14 мекемеге 16 рет барды, бұл 2019 жылмен салыстырғанда 1 адамға артық. 16 келудің 4-і арнайы бөлмелер болды.