АЛЕКСАНДР МУХА, ҰАТ ҮЙЛЕСТІРУ КЕҢЕСІНІҢ МҮШЕСІ

«Балалар арнайы орталықтарға түспеуі үшін проблемалық отбасылармен алдын алу жұмыстарын күшейту қажет»

ҰАТ Үйлестіру кеңесінің мүшесі Александр Муха Қазақстанның арнайы мекемелерінде кәмелетке толмағандарды ұстау тұрғысынан нені жақсартуға болатыны туралы ұлттық алдын алу тетігінің (ҰАТ) 2019-2020 жылдарға арналған жинақталған баяндамасын таныстыру барысында айтып берді.

Спикердің айтуынша, осы саладағы сарапшылар мен мамандар айтқан ұсыныстар жылдан жылға өзгермейді. Көбінесе олар дисфункционалды отбасылармен алдын-алу жұмыстарына және балаларды арнайы мекемелерде ұстаудың тікелей жағдайларына қатысты.

«Біздің ұсыныстарымыз бір қалыпты: балалардың бос уақытын тиімді өткізумен, олардың білім алуымен айналысу, тамақтану сапасын арттыру, сондай-ақ кәмелетке толмағандар өздерінің өтініштері мен шағымдарын өз бетінше бере алатындай байланыс құралдарына қол жеткізуді қамтамасыз етуге тырысу керек. Бұл бізге құқық бұзушылықтарға дереу жауап беруге мүмкіндік береді, өйткені көбінесе балалар арнайы мектептерде болған кезде телефонға немесе басқа байланыс құралдарына еркін қол жеткізе алмайды.

Бірақ бірінші кезекте алдын алу жұмыстарын күшейту қажет. Әдетте, осындай мекемеде баламен сөйлескен кезде, оның ата-анасы жұмыс істемейтіні, белгілі бір отбасылық және тұрмыстық проблемалар бар екендігі белгілі болады. Осылайша, отбасының жағдайын жақсарту үшін үйлесімді жұмыс жүргізілуі керек», – деді Александр Муха.

Ол сондай-ақ, ҰАТ топтары арнайы балалар мекемелеріне кіруге тырысып жатқан кедергілер әлі де үлкен мәселе екенін атап өтті. Спикердің пікірінше, бұған осындай мекемелер қызметкерлерінің азаптауларға және қатыгез қарым-қатынасқа қарсы Ұлттық алдын алу тетігінің қызметі туралы хабардар болмауының үлкен ықпал етеді.

Нәтижесінде, бұл балалардың шағым беру құқығы жиі бұзылатындығына, ал құқық бұзудың кез-келген өрескел фактілері туралы ақпарат жиі жасырылатыны деп атап өтті Александр Муха.

«Қандай да бір мекеменің қызметкерлері баланың сөйлемеуіне, артық ештеңе айтпауына және ұстау жағдайларына шағымданбауына барлық жағынан ұмтылуы мүмкін. Бірақ мен еске салғым келеді, біз жазалаушы орган емеспіз. Тиісінше, біз сізді табу, әшкерелеу және міндетті түрде жазалау үшін тексермейміз. Біз, керісінше, көмекшілерміз, сырттан баға беруге дайынбыз. Сондықтан, менің ойымша, биыл ҰАТ деген не, ол не үшін қажет, оның өкілеттіктері қандай екендігі түсіндірілетін мекемелер әкімшілігі үшін бірқатар оқыту семинарларынан өткен жақсы болар еді», – деп жалғастырды Александр Муха.

Спикер осы саладағы жұмыстың тағы бір маңызды бағытын - мүмкіндігі шектеулі балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтендіруді атады. Ол арнайы мекемелерде болса да, мұндай балалар, әсіресе 18 жасқа жақын балалар, қарапайым дағдыларға және мамандықтарға ие бола алатындығын атап өтті.

«Бірақ мұндай баланы ешқайда алмайды және еш жерде кәсіби дағдыларды бермейді. Сондықтан, оны мекемеде оқыта отырып, біз оған мамандық алуға және, тиісінше, қандай да бір сертификат алуға мүмкіндік береміз, сонда ол толық еңбектеніп, әрі қарай өмір сүре алады»,- деді А.Муха.

Сондай-ақ, ол балаларға арналған арнайы мекемелердегі тамақтану сапасы мәселесіне тоқталып, бұл істе «кім арзан жеткізсе, соны аламыз» деген қағидат жұмыс істемеуі тиіс екенін атап өтті. Бұдан басқа, ҰАТ Үйлестіру кеңесінің мүшесі тиісті мекемелер үшін үлгі ғимараттарды әзірлеу қажеттігіне назар аударды.

«Балалар алаңдары мен басқа да арнайы аймақтар көзделуі тиіс. Бүгінгі таңда көптеген ғимараттарда балалардың қарапайым ойнай алатындай сыртқы алаңдары жоқ, басқа жабдықтар немесе ойыншықтар туралы не айтуға болады. Жалпы, елдегі жұмыс істеп тұрған интернаттық мекемелерді тексеру қажет, өйткені олардың 70%–ы толық жөндеуді қажет етеді», - деп Александр Муха атап өтті.

Сөзін аяқтай келе, спикер ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды киіммен, аяқ киіммен және жұмсақ мүкәммалмен қамтамасыз ету бойынша қолданыстағы нормаларға қатысты заңнамаға өзгерістер енгізу артық болмайтынын туралы айтты.

«Бүгін бұл тұрғыда тым ұзақ мерзім қолданылады, ал бұл бала ғой: бүгін құлады, ертең киімін жыртып тастады, тағы бір нәрсе», - деді А.Муха.

Сонымен қатар, атап өткендей, аталған жағымсыз сәттерге қарамастан, бүгінде арнайы мекемелердегі кәмелетке толмағандардың өмірін жақсарту үшін әлі де көп жұмыстар атқарылуда.

«Мұның бәрі - негізгі ұсыныстар. Әрине, мен бірден жағымсыз жақтардан бастадым, бірақ сонымен бірге бүгінде балалар құқықтарын қорғау тұрғысынан көп жұмыс жүргізілуде. Айта кету керек, көп нәрсе істеу – бұл барлық мәселелерді бірден шешпейді. Мұндағы ең бастысы - өзгерістердің тәжірибеге ену сапасы. Сонда біз айтарлықтай оң нәтижені жиі көретін боламыз», - деп түйіндеді Александр Муха.

Қазақстанда ҰАТ институционалдық күшейту ҚР Үкіметінің, БҰҰ Даму Бағдарламасының және басқа да халықаралық ұйымдардың қолдауымен жүзеге асырылады. ҰАТ қатысушыларының қызметін үйлестіруді Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл Эльвира Әзімова орындайды.