Мемлекеттік сатып алулар: құқықтық реттеу

Соңғы жылдары Қазақстанның Мемлекеттік сатып алу жүйесінде мемлекеттік қызметтерді тиімді көрсету үшін осы функцияның өсіп келе жатқан маңыздылығына, сондай-ақ мемлекеттік ұйымдар мен азаматтардың барған сайын күрделі сұраныстарына жауап беру қажеттілігіне байланысты көптеген елеулі өзгерістер болды. Алайда, заңның жиі өзгеруі өзгерістер туралы білмеу немесе жаңа ережелер мен оларды қолдану тәртібін түсінбеу салдарынан Мемлекеттік сатып алу мамандарының жіберген қателіктерінің санын көбейтуге әкелді. 2015 жылы қабылданған "мемлекеттік сатып алу туралы" Заң мемлекеттік сатып алудың құқықтық базасының негізі болып табылады. Қабылданып жатқан «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Мемлекеттік сатып алу және квазимемлекеттік сектор субъектілерін сатып алу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң оған мемлекеттік сатып алудың тиімділігі мен нәтижелілігін арттыруға бағытталған көптеген елеулі түзетулер енгізді.

Қазақстандағы мемлекеттік сатып алудың нормативтік-құқықтық базасы Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік сатып алу саласы бірқатар нормативтік құқықтық актілермен реттеледі. Қазақстан бірқатар халықаралық келісімдердің тарапы болып табылады, ол да мемлекеттік сатып алуға ықпал етеді. Жалпы, мемлекеттік сатып алудың нормативтік-құқықтық базасы мынадай НҚА ережелерімен қалыптастырылған:

- «Мемлекеттік сатып алу туралы» Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 4 желтоқсандағы № 434-V ҚР Заңы кейінгі өзгерістер мен толықтырулар редакциясында (бұдан әрі – «мемлекеттік сатып алу туралы» заң);

- Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 648 бұйрығымен бекітілген «Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру қағидалары» (бұдан әрі – мемлекеттік сатып алу қағидалары);

- Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 1127 бұйрығымен бекітілген «Мемлекеттік сатып алуды бірыңғай мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушылар жүзеге асыратын тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің тізбелерін анықтау туралы»;

- ҚР Қаржы министрінің Мемлекеттік сатып алу мәселелеріне қатысты басқа да бұйрықтары.

Мемлекеттік сатып алудың нормативтік-құқықтық базасының күші мемлекеттік органдар мен ұйымдарға (министрліктер, мемлекеттік ведомстволар, жергілікті әкімшілік органдары және т.б., анықтаманы төменде қараңыз), сондай-ақ акцияларының 50%-дан астамы мемлекетке тиесілі кәсіпорындар мен ұйымдарға қолданылады. Қазақстандағы мемлекеттік сатып алу шығындарының басым үлесі «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қорының сатып алу жобаларына тиесілі.

«Мемлекеттік сатып алу туралы» заң тиісті мемлекеттік тапсырыстың сомасына қарамастан, онда керісінше тікелей айтылған жағдайларды қоспағанда, кез келген тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді сатып алуды реттейді. Ерекшеліктер тізімі жан-жақты және Заңның 1-бабында келтірілген.

Әлеуетті өнім берушіні таңдауға кіріспес бұрын, мемлекеттік тапсырыс беруші Мемлекеттік сатып алудың барлық рәсімдерін ұйымдастыруға және өткізуге жауапты ұйымдастырушы кім болатынын анықтауы керек. Тапсырыс беруші ұйымдастырушының функцияларын дербес орындауға (яғни сатып алушы және ұйымдастырушы сол орган немесе ұйым болады) немесе ұйымдастырушы ретінде өзінің департаменттерінің бірін не ведомстволық бағынысты мемлекеттік ұйымды тағайындауға құқылы. Мемлекеттік кәсіпорындар мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушы ретінде өзінің аффилиирленген тұлғасын немесе бас компаниясын тағайындай алады.

Сонымен қатар, мемлекеттік сатып алу жүйесінде мамандандырылған сатып алу қызметінің аналогы болып табылатын бірыңғай ұйымдастырушы деген ұғым бар. Министрдің бұйрығына сәйкес белгілі бір тауарлар, жұмыстар мен қызметтер Мемлекеттік сатып алуды бірыңғай ұйымдастырушы арқылы сатып алынуы тиіс. 

Адина Жаркенова 

Астана қаласының мамандандырылған

ауданаралық әкімшілік сотының судьясы