Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл: Сот төрелігі өлтірмеуі тиіс

2021 жылғы 29 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өлім жазасын жою туралы Заңға қол қойды.

Қазақстанның қолданыстағы Қылмыстық кодексінде 17 бап бойынша ең жоғары қылмыстық жаза ретінде өлім жазасы жойылады. Қылмыстық кодексте ең ауыр жаза  - өмір бойы бас бостандығынан айыру болады.

Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енді. 2003 жылғы 17 желтоқсанда Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өлім жазасын жою туралы мәселе шешілгенге дейін оның үкімдерін орындауға мерзімсіз мораторий енгізілгенін жариялады. Егер қазақтың әдет-ғұрып құқығының даму тарихына жүгінетін болсақ, Жеті жарғыда (Тәуке хан тұсында Қазақ хандығында қабылданған қазақтардың әдет-ғұрып құқығы заңдарының жинағы) өлім жазасы неғұрлым ауыр қылмыстар үшін жаза ретінде көзделген, бірақ ол сирек қолданылған. Билер өлім жазасын қолданудың әрбір жағдайы жаңа қылмысқа, барымтаға, өзін-өзі айыптауға және басқа да ерікті әрекеттерге себеп болуы мүмкін деген нақты түсінікке ие болды, сондықтан татуластыру рәсімдерін және өмірден айырумен байланысты емес басқа да жазалау шараларын қолдануға басымдық берілді.

Соңғы онжылдықта өлім жазасын жоюды қолдау үшін жаһандық сананың күшеюі байқалды және ол саяси режимге, даму деңгейіне немесе мәдени дәстүрлерге байланысты емес. Әдетте, елдер бұл мәселе бойынша ашық статистика жүргізбейді. Халықаралық ұйымдардың мәліметтері бойынша, қазіргі уақытта әлем елдерінің үштен екі бөлігінен астамы (164 ел) өлім жазасын заңды түрде немесе іс жүзінде алып тастады. Атап айтқанда, 106 ел барлық қылмыстар үшін өлім жазасын алып тастады, 8 ел жалпы қылмыстық қылмыстар үшін оны жойды, 50 елде де-юре немесе де-факто өлім жазасын орындауға мораторий сақталуда. Сонымен қатар, өлім жазасы 54 елде, оның ішінде ТМД кеңістігінде тек Беларусь Республикасында қолданылады.

«Өлім жазасын жою - Қазақстанның қоғамды демократияландыруға және қылмыстық саясатты ізгілендіруге бағытталған маңызды қадамы. Халықаралық құжаттарда өлім жазасы жазаның өте қатал, адамгершілікке жатпайтын түрі деп танылады. Бұл ретте тиісті жаза шарасын тағайындау кезінде сот қателерін жасау тәуекелдеріне көрсетіледі. Сондай-ақ, жоғары жазаны сақтау қылмыстың төмендеуіне әсер етпейтінін дәлелдейтін деректер бар. Өлім жазасын сақтау немесе жою мәселесі әрқашан қоғамда қайшылықты пікірлер тудырады. Көптеген адамдар өлім жазасын аса ауыр қылмыстарға ең қолайлы жауап деп санайды. Сонымен қатар, адамды мемлекет атынан өмірден айыру адам құқықтарын қорғаудың тиімді құралы болып табылмайды. Өлім жазасын алып тастау қылмыстарға әділеттіліктің жұмсақтығын білдірмейді – ауыр қылмыс жасаған адамдар қатаң жазалануы керек, олардың мұндай мінез-құлқына жол берілмейтінін түсінуі керек. Сот төрелігі өлтірілмеуі керек», - деді ҚР Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл Эльвира Әзімова.    

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өлім жазасының күшін жою мәселесі бойынша өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы» заңның толық мәтіні: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=38556798