Бейтарап және әділ сот төрелігі

Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Тоқаевтың «Жаңа жағдайдағы – Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан халқына жолдауының 8-тарауы ӘДІЛЕТТІ МЕМЛЕКЕТ АЗАМАТТАРДЫҢ МҮДДЕСІН ҚОРҒАУ ЖОЛЫНДА.  

Заң үстемдігі орнықпаса және азаматтардың қауіпсіздігіне кепілдік берілмесе, әлеуметтік-экономикалық дамудың бірде-бір міндеті табысты жүзеге асырылмайды.   

«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» – бұл, шын мәнісінде, «Әділетті мемлекет» құру тұжырымдамасы. Азаматтардың мәселелерін тыңдап, көріп қана қою жеткіліксіз. Ең бастысы – дұрыс және әділ шешім шығару қажет деп атап көрсетті.

Азаматтар мүддесіне қызмет ететін мемлекеттің жаңа стандарттарын әзірлеу үшін құқық қорғау және сот жүйелеріне негізгі рөл жүктелетіні және бұл салаға реформа аса қажеттігі айтылды.

Жолдаудың мазмұнындағы маңызды сәттердің бірі - қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселесі. Мемлекет басшысы атап өткендей, жиі түзетулер мен өзгерістер құқық қорғау органдарына кері әсер етеді және бірыңғай тергеу және сот тәжірибесін дамытуға мүмкіндік бермейді.

Президент дамыған Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінің тәжірбиесі бойынша қылмыстық саланы жаңғырту және жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес келетін азаматтардың құқықтарын барынша қорғауды қамтамасыз ететін өкілеттіктердің нақты ажыратылған үш буынды модель құру қажеттілігі туралы мәселе көтерді.

Біріншіден, полиция қылмысты анықтап, оған қатысы бар адамдарды тауып, айғақтарды жинап, оны тиянақтап бекітуі тиіс. Екіншіден, прокурор жиналған дәлелдемелерге тәуелсіз баға беріп, азаматтардың құқығының бұзылуын болдырмай, адал адамдардың қылмыстық жауапкершілікке тартылуына, сотта айыпталуына жол бермеуі тиіс. Үшіншіден, сот органдар қызметінің арыздарын қарап, іске қатысты соңғы шешімді шығарады. Заңдылық пен әділеттілік сөзсіз қамтамасыз етілуге тиіс. Сот жүйесінің жұмысы туралы да айтылды. Мемлекет басшысы бейтарап және әділ сот төрелігі құқықтық мемлекет құрудың маңызды критерийі екенін баса айтты. Сот жарыспалы қағидат бойынша жүруге және судья айыптаушы жаққа тәуелді болмауға тиіс. Сол үшін адвокат пен прокурордың теңдігін қамтмасыз ету қажет. Заңнаманы жаңғырту жұмыстары қазірдің өзінде белгілі бір тәртіппен жүргізіліп жатыр және жалғасатын болады. Мұны қабылданған «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заң, бұған дейін қылмыстық іс жүргізу заңнамасына енгізілген түзетулер және азаматтық процестік кодекске судьяның процесте белсенді қатысуын көздейтін өзгертулер мен толықтырулар дәлелдейді. Жолдауда салық салу, жер қойнауын пайдалану, зияткерлік меншік және корпоративті құқық саласындағы мамандарды сот құрамына тарту қажеттілігі туралы хабарланған. Судьяларды іріктеу бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен жүргізіледі. Үміткерді қандай еңбегі арқылы жұмысқа қабылданғанын жұртшылық біліп отыруы керек деп атап өтті. Жолдауда дау-дамайды шешудің баламалық тәсілдерін де дамыту қажеттігі айтылды. Бұл ұстаным мемлекеттік қатысуынсыз – ақ ымыраға келуге жол ашады. Мемлекеттік органдардың «Медиация туралы» Заңды белсенді ілгерілетуге ерекше назар аударылады. Халықтың соттарға деген сенімін қалыптастыру басым бағыт болып қала береді.

Гулжихан Сагитова

Бөкей ордасы аудандық сотының төрағасы