ГЕНДЕРЛІК ТЕҢДІК

Гендер - бұл ерлер мен әйелдердің мінез құлқын, сондай-ақ олардың арасындағы әлеуметтік өзара қарым-қатынасты айқындайтын, олардың әлеуметтік және мәдени нормалары мен рөлдерінің жиынтығы.

«Gender» сөзі ағылшын тілінен аударғанда жыныс (еркек, әйел) дегенді білдіреді. Ер мен әйелдің қоғамдағы, тұрмыстағы құқығының шектелмеуі. Қоғамадағы гендерлік стратегияны іске асыру әйелдер мен ер адамдардың өмір сүру құқықтарын жынысына байланысты кемсітусіз іске асыру үшін жағдай жасауға ықпал етеді. Жалпы гендерлік құқық, теңдік сан жылдарлдан бері әлемдік деңгейдегі түрлі конференциялар мен бағдарламалар, іс - шараларда көтеріліп жүрген маңызды мәселе.

 Статистика бойынша отбасындағы зорлық-зомбылық сипатындағы қылмыстардың 90 пайызға жуығы әйел адамдарға қатысты жасалады.  Тұрмыстық зорлық - зомбылық жәй ғана тақырып емес, бұл маңызды әлеуметтік проблема.

 «БҰҰ-Әйелдер» ұйымының мәліметінше жыл сайын елімізде 400-дей әйел тұрмыстық зорлықтың құрбаны болады деп көрсетілген. Жалпы Қазақстанда тұрмыстық зорлық зомбылықтан зардап шеккендердің нақты саны белгісіз. 2018 жылы, ҚР Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есеспке алу комитетінің  мәліметтеріне сәйкес тұрмыстық зорлық зомбылықтың 919 дерегі тіркелген.

 Біреудің құқығын шектеуге, басынуға заң әрдайым қарсы. Ата Заңымыздың 14 бабының, 2-бөлігінде көрсетілгендей, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.

2000 жылғы қыркүйекте өткен Мыңжылдық саммитте әлемнің көптеген елдерінің лидерлері БҰҰ Мыңжылдық декларациясын қабылдады, оның сегіз мақсатының бірі гендерлік теңдікті қолдау болып айқындалған. Бұл мәселеге БҰҰ Бас ассамблеясының “Әйелдер 2000 жылы: әйелдер мен ерлер арасындағы теңдік, XXI ғасырдағы даму және әлем” атты 23-ші арнайы сессиясы арналды.  Осы сессияга қатысушы үміткерге әйелдердің - өмірдің барлық салалары мен барлық деңгейлеріне тең қол жеткізуін және толық ауқымда қатысуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдауды ұсынды. Осы мақсатта Қазақстан  Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 27 қарашадағы N 1190 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясат тұжырымдамасы» қабылданды. Тұжырымдамада Қазақстандағы гендерлік саясаттың негізгі қағидаттарын, басымдықтары мен міндеттерін белгілейді. Гендерлік саясаттың негізгі қағидаттары Қазақстан Республикасының Конституциясымен  кепілдік берілген әйелдер мен ерлердің тең құқығы мен еркіндігін белгілейді. Қазақстандағы гендерлік саясаттың міндеттеріне әйелдер мен ерлердің билік құрылымдарында теңестірілген қатысуына қол жеткізу, экономикалық тәуелсіздіктің барлық тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету, өз бизнесін дамыту және қызмет бабында ілгерілеу, отбасында құқықтар мен міндеттерді  тең жүзеге асыру үшін жағдайлар жасау, жыныстық белгісі бойынша зорлықтан еркін болу жатқызылады.

Елімізде гендерлік құқықты барынша қалыптастырып, теңдікті орнату мақсатында түрлі іс шаралар жүзеге асырылып, заң жағынан да үнемі бақылауда келеді. Атап айтқанда, Отбасы күні белгіленіп, жыл сайын «Мерейлі отбасы» ұлттық сайысы өткізіліп келеді, отбасылық құндылықтарды моральдық-этикалық және рухани адамгершілік қасиеттерді нығайту жөніндегі 2015-2020 жылдарға арналған жалпыұлттық жоспар бекітілді. Мемлекет басшысының 2005 жылғы 29 қарашадағы Жарлығының Қазақстан Республикасындағы гендерлік теңдіктің 2006-2016 жылдарға арналған стратегиясы бекітілді. «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» 2009 жылғы 4 желтоқсандағы  Қазақстан Республикасының заңы 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді.

Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясаттың негізгі принциптері - ерлер мен әйелдер үшін Қазақстан Республикасы Конституциясымен кепілдендірілген тең құқықты және бостандықты орнатады. 

А.Н.Айтжанова    

Ақтөбе қаласы мамандандырылған                             

тергеу сотының жетекші маманы: