Еңбек дауларының алдын алу

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі еңбек дауы деп қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын қолдануға, келісімдердің, еңбек және ұжымдық шарттардың, жұмыс берушінің актілерінің талаптарын орындауға немесе өзгертуге қатысты келіспеушілікті анықтайды.

ҚР Жоғарғы Сотының бастамасымен 2017 жылдан дауларды сотқа дейін реттеу бойынша пилоттық жобасы енгізілді. 2019 жылдан еліміздің соттарында «Еңбек дауларының алдын алу» пилоттық жобасы жүзеге асырылуда.

Аталған пилоттық жобаларды жүзеге асыру аясында еңбек дауларының алдын алу жұмысы күшейтіліп, аумақтық кәсіподақ ұйымдарымен тығыз қатынас орнатылды.

Батыс Қазақстан облысының кәсіподақ орталығы арасындағы еңбек дауларынан туындаған даулардың алдын алу мақсатында өзара ынтымақтастық Меморандумына қол қойылды. Соның нәтижесінде түсіндіру шараларына жауапты мекемелер тартылды. Бүгінгі таңда Орал қаласының №2 сотымен еңбек ұжымдарында түсіндіру шаралары іске асырылуда. Атқарып отырған жұмыстар нәтижесінде – жұмыс беруші мен жұмыскер арасындағы, ұжым ішінде арасындағы туындайтын келіспеушіліктер: келіссөздер ықтималдылығы мен жалдау, жұмыскерлерді кадрлық тағайындау және жұмыстан шығару, жұмыс уақыты, шарттар мен олардың еңбегін төлеу секілді мәселер, олардың арасында бекітілетін келісімдердің орындалмауынан туындайтын даулардың санын азайту көзделіп отыр.

Атау өту керек, сотта үстіміздегі жылдың 9 айында еңбек даулары бойынша 111 іс қаралып, 18-і кері қайтарылды, қараусыз – 19 іс қалдырылып, татуластыру шараларын қолдану арқылы 21 іс және 33 іс бойынша оң шешім шығарылды.

Сонымен қатар даулы мәселелерді сот және құқыққорғау органдарына жүгінусіз шешуге шақыратын азаматтық қоғамның өзара іс-әрекетінің жаңа бағытын құрайтын татуласу орталығы құрылды.

Сотпен жоба шеңберінде медиаторлар, кәсіподақ өкілдері, ұйымдардың келісім комиссиялары, еңбек инспекциясының мемлекеттік инспекторларының қатысуымен  сотқа дейін және соттан тыс еңбек дауларын шешу, келісім комиссиясымен жеке туындаған дауды шешу және қарау, ҚР еңбек заңнамасының негізгі сұрақтары, жалақыны өндіру бойынша сот тәжірибесі, еңбек дауларының алдын алу, медиациялық рәсімдерді қолдану тақырыптарында дөңгелек үстелдер мен семинарлар, еңбек ұжымдарымен кездесу шаралары ұйымдастырылып, БАҚ арқылы қалың бұқараға кеңінен жариялануда.

Пилоттық жобаны кеңінен насихаттау шаралары сот судьяларымен қатар,  мемлекеттік еңбек инспекциясының аумақтық  басқармасымен жалақыны төлеу, міндетті төлемдерді ұстап қалу, қайғылы оқиға орын алған кезде арнайы тергеу жүргізу, мемлекеттік/азаматтық қызметкерлерді тәртіптік жауапқа тарту, еңбек шарттарының өзгеруі және т.б. еңбек заңнамасының сұрақтары бойынша жүргізіледі.

Сонымен қатар дауды реттеудің заңнамалық механизмдерінің бірі – 2015 жылдың 23 қарашасында қабылданған ҚР Еңбек кодексінде көрсетілген дауды келісу комиссиясымен реттеу. Бұл ретте өз мүшелерінің еңбек, әлеуметтік-экономикалық құқықтарын қорғауды міндет еткен кәсіподақ комитетінің маңызы зор. Мемлекеттік еңбек инспекторлары еңбек заңнамасының бұзылу әрекетіне әсер ету арқылы,  даудың алдын алуға, ал медиаторлар тараптардың, бұл жерде жұмыс беруші мен жұмыскердің арасындағы даудың шешілуінің өзара тиімді жағын қарастырады.

Сотпен жүргізіліп жатқан еңбек дауларының алдын алу шаралары алдағы уақытта өз жалғасын табады. Өйткені бұл жұмыстар еңбек ұжымдарында тауындайтын еңбек дауларының санын азайтуға бағытталып отыр.    

Азамат Борамбаев

Орал қаласының №2 сотының төрағасы