Сот процессінің ашықтығы

Сот процессінің ашықтығы сот үкіметінің және судьялардың кәсібилігінің бір айшығы болып табылады.

Елбасы ұсынған «100 нақты қадам – баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» Ұлт жоспары, елімізде заң үстемдігін қамтамасыз ету үшін сот жүйесін одан әрі жетілдірудің негізгі міндеттері мен басты бағыттарын айқындап берді.

Аталмыш алға қойылған тапсырмалардың өзектілігі Қазақстанның «Соттардың тәуелсіздігі» көрсеткіші бойынша бәсекеге қабілетті 30 дамыған елдер қатарына кіруімен тығыз байланысты.

Осыған сәйкес, сот жүйесінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ету бағытында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты тарапынан белсенді жұмыстар атқарылуда. Сот жүйесін жақсарту жөніндегі ұсыныс-тілектерінің жиынтығы нәтижесінде «Сот төрелігінің 7 түйіні» әзірленді. Нақты сот ашықтығын қамтамасыз ету бағытында атқарылып жатқан шаралардың бірі сот қызметінде жаңа технологияларды кеңінен қолдану. Бұл қажеттілік қоғам тарапынан байқалған сұраныстардың ұлғаюынан және ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуынан туындап отыр.

Заманауи ақпараттық технологияларды енгізу, ақпараттық жүйелерді пайдалану сот әділдігінің тиімділігі мен қолжетімділігін қамтамасыз етеді, сондай-ақ, сот әділдігін жүзеге асыруда сот жүйесінен сыбайлас жемқорлық көріністерін жоюға ықпалын тигізеді.

Бүгін сот саласында енгізілген ақпараттық технологиялар соттардың жұмысын жеңілдетіп қана қоймай, халықпен кері байланыс орнатуда жоғары көрсеткіштер көрсетіп, жұмыс сапасының артуына септігін тигізді.

Электронды сот төрелігі жайлы әңгіме бастау алғанда, әрине азаматтардың уақытын максималды түрде үнемдете білген, талап арыздар мен шағымдарды электрондық түрде беру, құжаттар көшірмелерін алу және іс материалдарымен танысу мүмкіндігін көздейтін «Сот кабинеті» ақпараттық жүйесінің алатын рөлі ерекше.

Бұл жүйе өз кезегінде соттардың ашықтығы мен жариялылығының айқын көрінісі болды десек қателеспейміз.

Сондай-ақ, соттардың ашықтығы мен жариялылығының тағы бір көрінісі ретінде ҚР Жоғарғы сотымен енгізілген бірқатар электронды қызмет көрсету түрлерін атап өтуге болады. Олар, біріншіден күнделікті жаңартылып отыратын соттардың ресми сайттары болса, екіншіден халыққа қолжетімді «Сот құжаттарымен танысу», «Сот істерін қарау кестелері», «Сот кабинеті», «Сотқа шақыру қағазы», «SMS-хабарлама», «Дыбыс-бейнеге жазу» жүйелері танылады.

«Сот құжаттарымен танысу» сервисі электрондық сот құжаттарын қарауға арналған. Кез-келген сотқа қатысушы жақ өзіне қажетті құжатты, сотпен жолданған логин мен құпия сөздерді теріп, көре алады.

Бүгін заманауи мобильдік ғасыр болғандықтан, сотқа шақыру қағазын табысты түрде алмастыра білген SMS-хабарламаны жолдау өте ыңғайлы. Бұл жүйе әрине пошта шығыстарына бөлінетін бюджеттік қаражаттарды үнемдеуге оң әсерін берді.

Ал осы аталған сервистердің ішінде сыбайлас жемқорлықтың алдын-алуға, бюрократтық кедергілерді жоюға, соттардың ашықтығының бірден-бір дәлелелі танылатын сот отырыстарын аудио-бейне жазба құралдарымен түсіріп алу жүйесі қарқынды қызмет көрсетуде. Халық үшін тиімділік танытқан, әрі сот отырысының хаттамаларын алмастыра білген осы жүйе қолайлы сервистердің бірі.

Қазіргі таңда сот отырысының залдары жүз пайызға аудио-бейне жазба жүйелерімен толығымен жабдықталған. Сот отырыстарының аудио-, бейнежазбалары сот талқылауының барысын дәл тіркеу үшін тек сот ісін жүргізу мақсаттарында, сондай-ақ азаматтық, қылмыстық сот ісін жүргізуде, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуде не тәртіптік іс бойынша іс жүргізу шеңберінде нақты деректерді анықтау мақсаттарында пайдаланылады. Аудио-, бейнежазбаны қамтитын СД-диск пен сот отырысының қысқаша хаттамасы іс материалдарына қоса тіркеледі.

Ал, сот өз кезегінде іске қатысқан жақтардың өтінішхаты бойынша аудио-, бейнежазбаның көшірмесін немесе сот отырысының хаттамасын ұсынады. Іс жабық сот отырысында қаралған жағдайда іске қатысатын адамдарға аудио-, бейнежазбалар және сот отырысының хаттамасы ұсынылмайды, олардың аудио-, бейнежазбамен және сот отырысының хаттамасымен сотта танысу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

Сондай-ақ, сот отырысының аудио-, бейнежазбаға жазылған нұсқасын алу мүмкіндігі жоғарыда атап өткен «Сот кабинеті» ақпараттық жүйесінде көзделген. Электронды өтініш негізінде ұсынылған сот отырысының аудио, - бейнежазбаға жазылған нұсқасын көшіріп алу мүмкіндігі де қарастырылған.

Аудио-, бейнежазбаға жазу жүйесі сот отырысының уақтылы басталмауы тәрізді проблемаларды жойып, сотқа қатысушы тараптарды тәртіпке шақырады. Даулы мәселелер туындау барысында кез-келген сұраққа жауап алу мүмкіндігін қарастырады.

Сонымен қоса, сот төрелігінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз етуді жүзеге асыру барысында соттардың бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара әрекет етуі өте маңызды және журналистер қауымдастығының өкілдерімен нақты істер, сот ісін жүргізудің проблемалары бойынша пікір алмасу, сындарлы сұхбат құру кәсіби шеберлікті көрсетеді. Бұл бағытта да соттармен әлеуметтік желілер арқылы да көптеген жұмыстар жасалуда.

Демократиялық мемлекетте сот отырысын ашық жүргізу – ең басты қағида болып табылады және өз алдында нақтылық, ашық және көпшілікке мәлім болуын қамтамасыз етеді. Елімізде түбегейлі сот жүйесінің ашықтығы, азаматтардың толықтай  сот процессінің  басынан аяғына дейін көруі. Сот  тарапынан  азаматтардың сот жүйесіне деген сенімін арттыруы болып табылады.

Орал қалалық сотының судьясы - Китарова М.Б.