Көлік басқарушы адам өмірі мен денсаулығына жауапты тұлға.

Президентіміз  мас күйінде көлік жүргізген жүргізушілерге байланысты талаптарды қатаңдатқаны бәрімізге белгілі.

Алкогольмен, есірткі заттарымен масаю күйінде  көлік құралын басқару  жол жүру қозғалысына жоғарғы қауіптілік жағдайын төндіреді.

Масаң күйде көлік басқару жайтын болдырмауды қатаң бақылау үшін полиция  қызметкерлері жол-көлік апаттарының алдын алу мен жолда жүру ережелерін өрескел бұзушыларды анықтау мақсатында тұрақты түрде рейдтік іс-шараларды өткізіп отырады.

Қазақстан Республикасының «Жол жүрісі туралы» Заңына және  13.11.2014 ж. №1196 қаулымен бекітілген, «Жол қозғалысы Қағидалары»   2- тарау 2 -бөлімінің 2 тармақшасына  сай, жүргізушіге жол қозғалысы қауіпсіздігіне қатер төндіретіндей масаң күйде (алкогольді, есірткі немесе өзге де) көлік құралын басқаруға тиым салынады.

         Бұдан басқа Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 608-бабына  27.12.2019 жылғы Заңмен өзгерістер енгізіліп, мас күйінде көлік жүргізгендерге әкімшілік жауаптылық қатаңдатылған болатын.

         Оған сай бұл баптың 1-бөлігінде жүргізушінің көлік құралын алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйде басқаруы, сол сияқты көлік құралын алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйдегі адамның басқаруына беру  -он бес тәулікке әкімшілік қамаққа алуға және жеті жыл мерзімге көлік құралын басқару құқығынан айыруға алып келеді деп көрсетілген.

         Соған қарамастан Сырым аудандық сотында 2020 жылы 17 адам осындай құқық бұзушылық жасағаны үшін жауаптылыққа тартылып, 15 тәулік  қамаққа алынып және 7 жыл мерзімге көлік айдау құқығынан айыру түріндегі жаза тағайындалды.

Сондай-ақ, осы баптың 3-бөлігіне сай, яғни масаю күйіндегі көлік жүргізуімен жол көлік жол көлік оқиғасын жасап, жәбірленушінің денсаулығына қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілері жоқ зиян келтіруге немесе көлік құралдарын, жүктерді, жол құрылыстары мен өзге де құрылыстарды не өзге мүлікті бүлдіруге әкеп соққан әрекеттер  белгілерімен  6 адам жиырма тәулікке әкімшілік қамаққа алуға және жеті жыл мерзімге көлік құралын басқару құқығынан айыру түріндегі жазалар тағайындалды. 2020 жылы А.,  алкогольдік масаюдын орташа  дәрежесіндегі күйде «Лада 21703» маркалы көлік құралын басқарып,  жол қауіпсіздігін сақтамай, «Самара-Шымкент» тас жолының солтүстік бағытында  аударылып көлік құралын  бүлдіруге және денсаулыққа зиян келтіруге әкеп соққан әрекеттер жасаған. Осы жол  көлік оқиғасынан жүргізушінің 10,12 қабырғалары, беломыртқасының зақымданып, орнынан тұрып қозғалуға мүмкіндігі жоқтығына байланысты емделген.   

         Сол сияқты осындай құқық бұзушылықтарды көлік құралын жүргізуге мүлдем құқығы жоқ адамдардың  да жасауы кездеседі.

          Мысал ретінде айтсақ, 2020 жылдың 27 қыркүйегінде  Е.  көлік құралын жүргізуге құқығы жоқ бола тұра, Сырым ауданында  далалық жайын жолында  «Лада 21115» маркалы автокөлігін орташа дәрежеде алкогольмен масаю күйінде басқарып, басқару жүйесіне ие бола алмай автокөліктің ауып қалуына жол беріп,  дене жарақатын келтіріп және автокөлік бүлініп,  Жол қозғалысы Қағидаларының 2-тарау 4-бөлімнің 2-тармақшасының, 10-тарау 1-тармақшасының талаптарын бұзған.  

         Осындай жағдайларға байланысты аудандық сотта 8 адамға қатысты істер қаралып  аталған Кодекстің 608-бабының 6-бөліміне сай жиырма тәулікке әкімшілік қамақ тағайындалды.

         Сонымен бірге, Заңға енгізілген толықтыруларға сай Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексі де, яғни құқық бұзушыларға қылмыстық жауаптылықты  қатаңдату және осы санаттағы қылмыстардың алдын-алу мақсатында14-тарау 345-1-баппен алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйде көлік құралдарын басқаратын адамдардың жол жүрісі немесе көлік құралдарын пайдалану қағидаларын бұзуына жауаптылық түрімен толықтырылып, және көлік құралдарын басқару құқығынан айырылған және алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйдегі адамның көлік құралын басқаруы, сол сияқты көлік құралын басқаруды осындай адамға беру немесе көлік құралын осындай адамның басқаруына жол беру жөніндегі 346-бап жаңа редакцияда жазылды.

         Көлік құралдарын басқару құқығынан әкімшілік құқық бұзушылық Кодексінің талабымен айырылып, жазаға тартылған адамдардың одан қортынды шығармай жол қозғалысына қатынасушылардың қауіпсіздігіне немқұрайлықпен қарап жауапкершілікті толық сезінбей қайтадан  көлік рөліне масаң күйде басқаратындары да біршама кездеседі.

         Қылмыстық Кодекстің 346-бабының 1-бөліміне  сай, яғни көлік құралдарын басқару құқығынан айырылған және алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйдегі адамның көлік құралын басқаруы не көлік құралын басқаруды осындай адамға беру, сол сияқты осындай адамның көлік құралын басқаруына лауазымды адамның немесе көлік құралы меншік иесінің не иеленушісінің жол беруі -белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, бес мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына, не бір мың екі жүз сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

         Өкінішке орай аудан тұрғындары арасынан  осындай қылмыстық құқық бұзушылық жасағандары да бар. Мысалы, 26.10.2020 жылы  Е., 07.02.2019 жылғы БҚО Сырым аудандық сотының қаулысымен ӘҚБтК-нің 608-бабы 1-бөлігімен құқық бұзушылықты жасағаны үшін 3 жыл мерзімге көлік құралдарын басқару құқығынан айырылған адам бола тұра, орташа дәрежелі масаю күйінде  Жымпиты ауылында  «Лада 21144 110 42» маркалы автокөлікті басқарған.  Сырым аудандық сотында қаралып оған сот үкімі бойынша  көлік құралын басқару құқығынан өмір бойына айыра отырып, 2 (екі) жыл 6 (алты) ай мерзімге бас бостандығынан шектеу жазасы тағайындалған.  Сотталғанға  сол мерзімге пробациялық бақылау белгіленді.     Осыған ұқсас  істер өткен жылы  3 адамға қатысты қаралып соттың үкімдері шығарылды. Мүмкін аудан аумағы республикалық маңызы бар  жол бойында орналасқандықтан болар, осы санаттағы құқық бұзушылықтар мен қылмыстар әлі де болса азаймай тұр.

         Көлік басқарған кезде жүргізуші адамдардың өмірі мен денсаулығына жауапты және сол үшін заңмен жауапкершілік те қаралған. Бұл жағдайлар жүргізушінің үнемі мұқият және жоғары жауапкершілікте болуын талап етеді.

Ботакоз  Баймуханова

Сырым аудандық сотының Төрағасы Батыс Қазақстан облысы