Қазақстан Республикасындағы сотқа құрметсіздік

Сот билігі заңның үстемдігін қамтамасыз етуде және азаматтардың құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Сот әділдігінің негізі – сотқа және оның өкілдеріне құрметпен қарау. Алайда қазіргі қоғамда Қазақстан Республикасындағы сотқа құрметсіздік таныту мәселесі өзекті болып отыр және оған ерекше назар аударуды қажет етеді.

Сотқа құрметсіздік әртүрлі түрде көрініс табуы мүмкін — судьяларды немесе процеске қатысушыларды қорлау, сот талабын елемеу, сот отырысының тәртібін бұзу және басқа да әрекеттер. Мұндай мінез-құлық сот билігінің беделін түсіріп, істің әділ қаралуына кедергі келтіреді және әділ сот төрелігінің жүзеге асуына қауіп төндіреді.

Қазақстан Республикасының заңнамасы сотқа құрметсіздік танытқаны үшін жауапкершілікті тікелей белгілейді. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 653-бабына сәйкес, сотқа құрметсіздік көрсету, яғни қорлайтын сөздер айту, төрағалық етушінің нұсқауларына бағынбау немесе сот отырысының белгіленген тәртібін бұзу әкімшілік айыппұл салуға немесе әкімшілік қамауға алуға әкеп соғады. Егер әрекет ауыр құқық бұзушылық белгілеріне ие болса, қылмыстық жауапкершілік те туындауы мүмкін.

Сотқа құрметсіздік танытудың себептері әртүрлі болуы ықтимал. Олардың қатарында – құқықтық мәдениеттің төмендігі, сот жүйесіне сенімсіздік, процеске қатысушылардың эмоциялық күйі, сондай-ақ қоғамдағы пікір немесе бұқаралық ақпарат құралдарының ықпалы бар. Кей жағдайларда азаматтар сотты әділдік орнататын тәуелсіз орган ретінде емес, тек формалды құрылым ретінде қабылдайды. Бұл да өз кезегінде құрметсіздікке әкеледі.

Мұндай жағдайлардың алдын алу үшін тек қатаң жазалау шаралары жеткіліксіз. Халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру, сот институттарына деген құрметті қалыптастыру және сот төрелігінің ашықтығын қамтамасыз ету – қоғамның сотқа деген сенімін күшейтеді. Ал судьялар өз тарапынан кәсіби біліктілігін, әділдігін және этикалық ұстанымдарын сақтау арқылы соттың беделін арттыруы тиіс.

Қорытындылай келе, сотқа құрмет – бұл тек заң талабы емес, сонымен қатар азаматтық қоғамның жетілу көрсеткіші. Сот процесінде тәртіп сақтау, сот шешімдеріне сенім арту және сот билігінің рөлін мойындау – құқықтық мемлекетті қалыптастырудың маңызды шарттары. Сотқа құрметсіздікпен күрес тек жазалау арқылы емес, құқықтық сана мен әділдікке деген сенімді тәрбиелеу арқылы жүзеге асуы қажет.

Ақтөбе гарнизоны әскери сотының сот приставы А.А.Битимбаев