Сотта татуласу рәсімдерін қолдану туралы. «Медиация туралы» ҚР Заңына еңгізілген өзгерістер.

Сотқа түскен талап арыздар бойынша азаматтық іс қозғаудан бұрын мүмкіндігінше судья тарапынан тараптармен сұхбаттасу арқылы тараптарға қойылып отырған дау бойынша татуласу рәсімдері барлық сотта өткізіледі.

Ақмола гарнизоны әскери сотының тәжірибесіне келетін болсақ, әр судья өз өндірісіндегі азаматтық іс бойынша анықталған мән-жай бойынша тараптарға түсіндіру жолымен дауды татуласу жолымен шешу ұсынылады.

Көп жағдайда тараптар арасында татуласу, талап арыздың сотқа түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде судья тарапынан жүргізілген татуласу рәсімдері барысында емес, азаматтық іс қозғалып, анықталған жағдайларға байланысты істі негізінен қарау барысында орын алады.

2020 жылы Ақмола гарнизоны әскери сотымен татуласу жолымен 4 азаматтық іс өндірістен қысқартылса, бұл көрсеткіш 2022 жылдың өткен мерізімінде 24 істі құрайды.

Енді «Медиация туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 28 қаңтардағы Заңына енгізілген өзгерістерге келетін болсақ, өздеріңізге белгілі болғандай бұған дейін 1-баптың 3-тармағына сәйкес тараптардың бірі мемлекеттік орган болып табылатын кезде, жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын дауларға (дау-шарларға) медиация рәсімі қолданылмайтын болған, ал 29 маусым 2020 жылы енгізілген өзгерістерге сәйкес бұл шектеу алынып тасталып, 2021 жылдың 1 шілдесінен бастап тараптардың бірі мемлекеттік орган болып табылатын кезде жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын дауларға (жанжалдарға) медиация рәсімі Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда қолданыладығы енгізілген.

Яғни бүгінгі күні мемлекеттік органдардыңда дауларды медиация жолымен шешу мүмкіндіктерінен шектеу алып тасталған.

Сондықтан медиация жолымен заңда белгіленген санаттағы даулардың барлығы бойынша тараптарға медиация заңының талаптарын қолдану арқылы қандайда бір ортақ мәмілеге келіп шешім қабылдау мүмкіндігі берілген.

Алайда, айта кеткен жөн, мемлекеттік органдар тарапынан істі қарау барысында дауды татуласу жолымен шешу мүмкіндігі болғанымен, өкілге берілген сенім-хаттарда бұл мүмкіндік көрсетілмейді, басшылық тарапынан татуласу рәсімін жүргізбеу тапсырмасы берілетіндігі көрінеді.

Аталған бағытта Қазақстан Республикасы Әскери Сотының тарапынан және Ақмола гарнизоны әскери сотының да тарапынан әскери органдар басшылығының қатысуларымен бірнеше дөңгелек столдар өткізіліп, олардан іске қатысушы өкілдерге татуласу рәсіміне келуге рұқсат беріп, оны сенім-хаттарда көрсету сұралған. Алайда, соған қарамастан кей әскери органдар дауды татуласу жолымен шешуге келіспейді.

Сонда да болса, соттар тарапынан аталған бағытта барынша тиісті жұмыстарды атқарып, тараптардың дауды медиация жолымен немесе татуласу жолымен мәмілеге келуге шақыру жұмыстары жалғасу керек.          

Сонымен қатар, тағыда бір сотта қаралатын азаматтық істерге қатысты 23-бапқа енгізілген өзгерістерді айта өтсек, бұл медиацияның жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастары саласындағы ерекшеліктері.

         Медиация жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын дауларды реттеу кезінде медиация туралы шарт жасалған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей аяқталуға тиіс. Қажет болған жағдайда тараптардың өзара шешімі бойынша медиацияны жүргізу мерзімі күнтізбелік отыз күнге дейін ұзартылуы мүмкін, бірақ жиынтығында ол күнтізбелік алпыс күннен аспауға тиіс.

         Медиация соттың қарауында жатқан жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын дауларды реттеу кезінде медиация туралы шарт жасалған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей аяқталуға тиіс. Қажет болған жағдайда, тараптар кейіннен сотқа бірлескен жазбаша хабарлама жібере отырып, медиацияны жүргізу мерзімін күнтізбелік отыз күнге дейін ұзартуы мүмкін, бірақ ол жиынтығында күнтізбелік алпыс күннен аспауға тиіс.

         Соттың қарауында жатқан жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын дауларды реттеу бойынша медиация туралы шарт іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға негіз болып табылады.

         Азаматтық немесе әкімшілік процесс шеңберінде жүргізілетін медиация тоқтатылған кезде тараптар іс жүргізуінде іс жатқан сотқа дереу:

      1) дауды реттеу туралы келісімге қол қойылған жағдайда – аталған келісімді;

      2) өзге жағдайларда – осы Заңның 26-бабында көзделген негіздерді көрсете отырып, медиацияны тоқтату туралы жазбаша хабарламаны жіберуге міндетті. (23-бап 01.07.2021 бастап қолданысқа енгізілді)

Бас маман – сот мәжілісінің хатшысы Д. Мымбаева