Соттың әкімшілік сот ісін жүргізудегі белсенді рөлінің қағидаты - бұзылған құқықтарды қорғаудың кепілі

Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің (бұдан әрі-ӘРПК) ережелерімен істі шешу кезінде соттың белсенді рөлі бекітілген, ол өзіне:

 - егер тараптар ұсынған дәлелдемелер жеткіліксіз болса, дәлелдемелерді өз бастамасы бойынша талап етуді;

- тараптарды татуластыруға шаралар қабылдауды қамтиды.

Соттың белсенді рөлінің қағидаты әкімшілік істі қарау кезінде судья іске асыратын әкімшілік сот ісін жүргізудің аса маңызды қағидаты болып табылады.

Әкімшілік пен азаматтық процестердің маңызды айырмашылығы-азаматтық процесте-дәлелдемелерді жинау мен ұсынуды тараптар жүзеге асырады және сот ұсынылған дәлелдемелерді қараумен ғана шектеледі.

Әкімшілікте - сот істі дұрыс шешу үшін барлық қажетті құжаттарды талап етуге мүмкіндігі бар дәлелдемелерді жинау туралы бастамашылық жасайды.

Сот талап қоюларда жіберілген формальды қателерді жою бойынша жәрдем көрсетеді, азаматтарға түсініксіз талап қоюларды түсіндіреді және нақтылайды.

Осылайша, судья азаматқа әкімшілік органның ұстанымына қарсы тұру кезінде шындыққа "қол жеткізуге" белсенді түрде көмектеседі.

Бұл ретте, сотқа талап қою ӘРПК-нің рәсімдік бөлігінде белгіленген алдын ала әкімшілік іс жүргізуден кейін ғана мүмкін болады.

Әкімшілік сот ісін жүргізудің маңызды кезеңдерінің бірі әкімшілік істің күрделілігін ескере отырып, сот дербес белгілейтін алдын ала іс жүргізудің ақылға қонымды мерзімі, сот іс-әрекеттерінің жеткіліктілігі мен тиімділігі (дәлелдемелерді ұсыну, қамтамасыз ету шараларын қабылдау, сараптаманы тағайындау және т. б.).

Осы сатыда сот әкімшілік істі жедел қарауға және дауды мәні бойынша шешетін шешім қабылдауға мүмкіндік беретін түбегейлі шаралар қабылдауда.

Алдын ала іс жүргізу істі сот талқылауына дайындауды ғана емес, сонымен бірге сот отырысын өткізуді де білдіреді.

Әкімшілік сот ісін жүргізуді дамыту үшін маңызды және қағидатты маңызы бар медиативтік/бітімгершілік дауды өзара келісім жасасу негізінде реттеу де болжанып отыр.

ӘРПК жұмысының форматы азаматтардың білікті заң көмегін алуын, жедел қарау мақсатында істі қозғалыссыз қалдыру институтын болдырмауды көздейді.

Ескерту, сот отырысы залынан шығарып жіберу, күштеп әкелу, сот айыппұлы және сот айыппұлының әкімшілік жаза болып табылмайтындығын ескере отырып, оларды қолдану негіздері сияқты процестік мәжбүрлеу және ден қою шаралары енгізілді.

Әкімшілік сот өз шешімдерінің орындалуына қатаң сот бақылауын қамтамасыз етеді.

Оларды орындамағаны үшін сот әкімшілік органның кез келген лауазымды адамына жедел түрде тиісті санкциялар сала алады.

Ағымдағы жылдың өткен кезеңінде тәжірибе көрсеткендей, әкімшілік әділет құру әкімшілік органдардың жұмысындағы заңдылықтың бұзылуын едәуір қысқартуға, жалпы алғанда, мемлекеттік басқару сапасын арттыруға, азаматтардың бұзылған құқықтары мен мүдделерін кепілді қорғауды қамтамасыз етуге көмектеседі.

Нұр-Сұлтан қаласы сотының судьясы

М.А.Манабаева