Сыбайлас жемқорлыққа қатысты қаралған қылмыстық істер жөнінде

Соттардың лауазымды тұлғалардың сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнаманы дұрыс қолдануы сыбайлас жемқорлықтың деңгейін төмендетуді, қоғамның мемлекетке, оның институттарына деген сенімін нығайтуды, соттар мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке тікелей қатысатын құқық қорғау органдарының жұмысының тиімділігін арттыруды қамтамасыз етеді.

   Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың азаматтардың, ұйымдардың, қоғам мен мемлекеттік заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделеріне елеулі зиян келтіретіндіктен  осы санаттағы істерді дұрыс және өз уақытында қарау олардың құқықтық қорғалуын шынайы қамтамасыз етудің аса маңызды шарттарының бірі болып табылады.

     Қылмыстық кодекстің (бұдан әрі – ҚК) 307-бабына ескертпелердің 5-тармағында қарастырылған қылмыстарды жасаған адамдар мүліктік игіліктер мен артықшылықтар алған жағдайларда олар сыбайлас жемқорлық қылмыстары болып табылады.

    ҚК 307-бабына ескертпелердің 1-4-тармақтарында көрсетілген адам сыбайлас жемқорлық қылмыстардың субъектісі болып табылуы мүмкін.

     Сыбайлас жемқорлық қылмысының субъектісін анықтаған кезде оның мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті тұлға не оған теңестірілген лауазымды тұлға, не жауапты мемлекеттік қызмет атқаратын тұлға болып табылатыны ҚК 307-бабына ескерпелердің 1-4-тармақтарында, “Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы” Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шілдедегі Заңының 3-бабында белгіленген нормалардан туындауы қажет.

    Қылмыстық қудалау органдары әрекеттерді сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарға жатқызу туралы мәселе шешілуі үшін лауазымды тұлғалардың функциялары мен өкілеттіктерін, сондай-ақ мәртебесін растайтын мәліметтерді анықтауы және бұл туралы айыптауды тұжырымдау кезінде іс жүргізу құжаттарында көрсетулері қажет.

     Сот тұлғалардың кінәсі туралы мәселені шеше отырып, олардың қызметтік өкілеттіктеріне, олардың өз мәртебесін және соған байланысты мүмкіндіктерді пайдакүнемдік мақсатта пайдалануына қатысты мәселелерді жеткілікті түрде толық анықтайды.

        Мүліктік игіліктер мен артықшылықтарды алу деп, қылмыс субъектісіне жататын лауазымды тұлғаның ақысы төленуге тиісті әр түрлі қызметтерді ақысыз қабылдауын, не меншіктену үшін артықшылық құқық беретін жеңілдіктерді пайдалануын, құрылыс, жөндеу жұмыстарын жүргізуін, санаторлық немесе туристік жолдамалардың, жол жүру билеттерінің, жеңілдетілген шартпен қарыздардың немесе кредиттердің берілуін және т.б. түсіну қажет.

    Сот, ҚК-нің 311-бабында көрсетілген 2-Ескертуге сәйкес, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті тұлғаның не соларға теңестірілген тұлғаның алғаш рет мүлікті, мүлікті иемдену құқығын немесе өзге де мүліктік пайданы сыйлық ретінде алуы, бұрын жасалған заңды іс-әрекет (әрекетсіздік) үшін алдын ала уағдаластық болмаған жағдайда, егер сыйлықтың құны екі айлық есептік көрсеткіштен аспаса, маңызы болмашы жағдай екендігіне байланысты, қылмыс болып табылмайтынын және тәртіптік немесе әкімшілік ретпен қудаланатынын ескереді.

      Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың аса қауіпті көрінісіне тұлғалардың осы қылмыстарды бір топ адам болып, қорқыту жолымен жасауын, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық топтардың, қылмыстың қауымдастықтардың құқыққа қайшы мүдделерін қанағаттандыру үшін олардан материалдық және өзге де игіліктер мен артықшылықтарды алу мақсатында жасауын жатқызуға болады.

     Кінәлі адамдарға жаза тағайындау кезінде сот әр жағдайда белгілі бір қызметпен шұғылдану және белгілі бір лауазымды атқару құқығынан айыру түрінде жаза қолдану туралы мәселені талқылайды.

      Сот белгілі бір қызметпен шұғылдану және белгілі бір лауазымды атқару құқығынан айыру түріндегі жазаның мемлекеттік қызметте немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдарында осындай қызметтерді атқарып отырған (атқарған) адамдарға және осындай қызметтерді атқармаса да сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды жасағаны үшін кінәлі деп танылған басқа сотталушыларға да қолданыла алатынын ескереді.

   Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлық қылмысын жасаған тұлғаға жаза тағайындаған кезде оған мүлкін тәркілеу түріндегі қосымша жаза тағайындау туралы мәселені қарауы керек. Бұл ретте ҚК 51-бабына сәйкес, осындай тұлғаға оның меншігі болып табылатын мүлкін, сол сияқты қылмыстық жолмен алған, не қылмыстық жолмен алған ақшаға сатып алынған, оның ішінде басқа тұлғалардың меншігіне берілген мүлкін тәркілеу түріндегі қосымша жаза қолданылатынын назарға алады.

     Үкім қабылдау кезінде азаматтық талапты шешу туралы қылмыстық-іс жүргізу заңының талабын мүлтіксіз орындайды.

     Бұл ретте сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыспен тек мүліктік ғана емес, сонымен бірге моральдық зиян да келтірілетінін ескереді. Талапкерлердің қылмыстық сот ісін жүргізу барысында мәлімдеген талаптары ҚІЖК-нің 167-бабының талаптарына сәйкес шешілуге жатады.

   Соттың назары сыбайлас жемқорлық фактілерін жою жөніндегі сақтандыру-профилактика жұмыстарының маңыздылығына аударылып, осыған орай, істі қарау кезінде анықталған сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың жасалуына жағдай туғызып, республикадағы заңдылықтың жай-күйіне кері ықпал ететін себептер мен мән-жайлар назардан тыс қалмауы қажет. Қажет болған жағдайларда, ҚІЖК-нің 387-бабына сәйкес, жеке қаулылар қабылдап, олар бойынша сыбайлас жемқорлықтың көрініс беруіне әкелетін фактілерді жоюға арналған шаралар қабылданады.

    Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар туралы қылмыстық істерді қараудың практикасын талқылай келіп, соттың аталған санаттағы істерді негізінен дұрыс шешіп келе жатырғаны және кінәлі адамдарға әділ жаза тағайындап отырғаны көрінеді.

Ақмола гарнизоны әскери сотының сот приставы М.Газезова