Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің тиімділігі

Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев ұлттық сот төрелігі жүйесіне ерекше назар аударады, азаматтар, кәсіпкерлер және инвесторлар судьялардың бейтарап, әділ шешім шығаратын сенімге ие болу қажеттігін атап өтті.

Қазіргі уақытта сот төрелігін жүзеге асыру процесін оңайлату, оны басы артық бюрократиялық рәсімдерден арылту қажеттігін, жаңа кәсіби білікті кадрларды сот төрелігін жүзеге асыруға тарту, жаңа ақпараттық технологияларды белсенді енгізілуде.

Сот төрелігінің халықтың соттарға деген сенімін арттырып, орнықтыру - басты мақсат.

Осы мақсатты жүзеге асырудың бір маңызды тетігі 2021 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енетін Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі (бұдан әрі - Кодекс) болып табылады.

Кодекс өз кезегінде әкімшілік рәсімдерді және әкімшілік сот ісін жүргізу бөліктерінен тұрады.  

Әкімшілік әділет жүйесінің басты мақсаты жария-құқықтық қатынастарда жеке тұлғалардың бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін тиімді түрде қорғау және қалпына келтіру мақсатында әкімшілік істерді әділ, бейтарап және уақтылы шешу болып табылады.

Кодекс құрамында елімізде алғашқы енгізілетін институттар мен қағидаттар баршылық.

Кодекстің қабылданған уақытынан қазіргі уақыт аралығында ұлттық сот жүйесі белсенді Жоғарғы Соты жанындағы Сот төрелігі академиясының алаңында, жергілікті соттар, оның ішінде Нұр-Сұлтан қаласының соттарында судьяларды мен мамандарды дайындау белсенді жүруде.

Нақты дауды шешу кезінде Кодексте әкімшілік әділет жүйесінде кең таралып, негізді болып танылған шетелдің доктриналары мен қағидаттары (Гермения, Австрия, Латвия және т.б.) енгізілді.

Мәселен, Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі 2021 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енуіне орай «Әкімшілік рәсімдер туралы» және «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» Қазақстан Республикасы Заңдары күші жойылады.

Кодекстің басты ерекшеліктері мен басымдықтарының бірі – әкімшілік рәсімдер жүргізуде, яғни жария-құқықтық қатынастарда жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын кеңейту, күшейту екені анық.

Мәселен, Кодексте әкімшілік рәсімдер жүргізу барысында азаматтардың соттағы процестік құқықтары болып табылатын шаралар көзделген, атап айтқанда: әкімшілік іс материалдарымен танысу, әкімшілік органның лауазымдық тұлғасына қарсылық білдіру, алдын ала әкімшілік актінің жобасымен танысып, оған өзінің түсіндірмелерін беру, өз сөзін тыңдатуға құқылы және т.б.

2021 жылғы 1 шілдесіне дейін қазіргі уақытта әкімшілік рәсімдер жүргізу барысында азаматтардың мұндай құқытары жоқ.

Әкімшілік сот төрелігі ұлттық заңнамада алғаш рет енгізілуде, бұл институттың принциптері мүлдем басқа және Кодекстің тиімділігін арттырады.

Олар: әділдік, мөлшерлестік, әкімшілік қалауды жүзеге асыру шектері, құқықтар басымдығының қағидаты, сенім құқығын қорғау, формальды талаптарды теріс пайдалануға тыйым салу, анықтық презумпциясы, соттың белсенді рөлі, ікімшілік сот ісін жүргізудің ақылға қонымды мерзімі болып табылады.

Сондықтан жаңадан құрылған мамандандырылған әкімшілік соттарда мұндай санаттағы істер мүлдем басқа, бұрын елімізде болмаған басқа критерийлер мен принциптер арқылы қаралады.

Кодекс сот шешімін орындауды бақылау құзыретін жаңадан құрылған әкімшілік соттарға жүктеген, бұл әрине осы маңызды саладағы жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын күшейтеді.

Әкімшілік әділет салада сот төрелігін жүзеге асыру үшін қазіргі таңда Жоғарғы Сот Кеңесі жаңадан кәсіби білікті кадрларды ірктеу жұмысын жүргізуде және мемлекет пен қоғам тарапынан әкімшілік әділет жүйесінен күтетін үміті зор. 

 Сәуле НҰРАБАЙ 

Нұр-Сұлтан қаласы сотының судьясы