Бітімгершілік бабадан қалған мұра

2011 жылдың 28 қаңтарында жария етілген Қазақстан Республикасының «Медиация туралы» заңы медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, оны жүргізу қағидаттары мен рәсімін, сондай-ақ медиатордың мәртебесін айқындайды. Осы заңның аясын кеңіту бағытында істі  қарауға әзірлік кезеңінде медиацияны тараптарға түсіндіріп жеткізу соттарға міндеттелген. Медиация дегеніміз бітімгершілікке келу.

Осы заңға сәйкес азаматтық, еңбек,отбасылық және  өзгеде құқықтық қатынастардан туындаған дауларды медиация жолымен шешу көзделген. Сондай-ақ онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстар,қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша, қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын даулар және атқарушылық іс жүргізуді орындау кезінде туындайтын қатынастар бойынша да тараптар медиатордың көмегіне жүгіне алады.

Медиация рәсімінің сот өндірісінен-медиация барысында жеңген немесе жеңілген тарап болмайды,себебі екі тарапты да қанағаттандыратын шешімге қол жеткізеді.

 Тараптар өзара ерікті ниет білдіру арқылы медиация рәсіміне қатынасады, өздерінің материалдық  немесе процессуалдық құндылықтарын иеленуге,талаптар мөлшерін ұлғайтуға немесе азайтуға немесе даудан бас тартуға құқылы. Сонымен қатар медиация барысын және нәтижесін тараптар өздері бақылайды, ал сотта сот ісін жүргізу мен  оның нәтижесі судьяның бақылауында болады.

Медиация тәртібінің тағы бір ұтымды жағы-медиация барысында тараптардың брігіп, өзара ынтымақтаса іс қимыл жасауы, ал соттар тараптар бір-біріне қарсы әрекет ететіні белгілі.

Даудың қысқа мерзім ішінде шешілуі медиацияның тағы бір оңтайлы жағын сипаттайды. Сот процесінде сараптама тағайындау,қосымша дәлелдемелер талап ету, не болмаса қосымша куәларды жауаптау, тағы басқа негіздер бойынша сот отырыстары бірнеше мәрте кейінге қалдырылатын жағдайлар кездеседі. Нәтижесінде дауға  қатысушылар арасында жағдай ушыға түседі. Медиация азаматтық құқық қатынастарынан туындайтын дауларды реттеу кезінде медиация туралы шарт жасалған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей аяқталады. Қажет болған жағдайда бұл мерзім күнтізбелік отыз күнге дейін ұзартылуы мүмкін. Ал қылмыстық сот ісін жүргізу барысындағы медиация қылмыстық процессуалдық заңында белгіленген сотқа дейінгі және сотта іс жүргізу мерзімдерінде жүзеге асырылады.

Сот шешімді заңға сәйкес қабылдайды және нәтижесінде бір жақ риза болмай кетеді,ал медиатор тараптардың мүдделерін ескере отырып, заңның аясында келісімге қол жеткуізуді қамтамасыз етеді. Сот процесі негізінен ашық жариялы түрде жүргізіледі, ал медиация құпиялылықты қамтамасыз етеді. Медиаторлардан куә ретінде жауап алуға рұқсат етілмейді, оларға тараптардың келісімінсіз медиация барысында мәлім болған ақпаратты жария жасауға жол берілмейді.

Медиация тағы бір ұтымды жағы-тараптардың қаржыларын үнемдеуге қол жеткізулері. Тараптар бітімге келіп,дауды реттеу келісіміне қолдарын қойып, оны сот бекіткен жағдайды, мемлекетік баж оны төлеген адамға қайтарылады. Егерде келісім ерікті түрде бір тараппен орындалмаса, талапкердің өтінішхаты негізінде сот берген атқару парағы мәжбүрлеп орындатуға жатады. Іс жүзінде медиация барысында екі тарап бірігіп ортақ келісімге келетіндіктен,шешімнің орындалу деңгейі жоғары.

Ал қылмыстық істер бойынша медиация тәртібімен татуласуға байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатудың басты шарты келтіріген зиянды қалпына келтіру болып бекітілген.

Медиация арқылы бейбіт келісімге келу дауласушы тараптардың арасындағы ренішті сейілтіп, мейірімді қарым-қатынастарды сақтап қалуға мүмкіндік береді. Демек, «Медиация туралы заңының» дауласушылықтың деңгейін төмендету арқылы қоғамдағы қатынастарға оң әсерін тигізетіні сөзсіз.

Сонымен қатар, даулы жағдайлар орын алған жағдайда, сотқа дейін кәсіби немесе кәсіби емес медиаторларға жүгінуге кеңес береміз. Бұл жерде медиаторды азаматтар өздері таңдайтынын атап өту қажет, ал медиаторлар тізімін жергілікті әкімшіліктен немесе соттан анықтап білуге болатынын назарларыңызға бергіміз келеді.

Жаңақала аудандық сотының кесңемеңгерушісі А.Искакова