«Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заң жобасының тұжырымдамасы

557 Гос.органы 25-05-2020, 15:47 infozakon.kz 0

Заң жобасының атауы.

«Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.

Заң жобасын әзірлеу қажеттiлiгiнiң негіздемесі.

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заң жобасын әзірлеу Мемлекет басшысының «Қазақстан-2050 «Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» және «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол», «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын, «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын, Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын, 2019 жылғы 25 шілдеде Қазақстан Республикасы Премьер – Министрінің орынбасары бекіткен «Бақытты бала – Бақытты ана – Бақытты отбасы-Бақытты ел» жол картасын жүзеге асыру қажеттілігін басшылыққа ала отырып, келесі міндеттер мен проблемалық мәселелерді шешуге бағытталған.

салмақтық және габариттік бақылауды автоматтандыру жолымен автомобиль жолдарының сақталуын қамтамасыз ету;

көліктік бақылауды жүзеге асыру кезінде лауазымды тұлғаның тасымалдаушымен тікелей байланысынан туындайтын сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін алып тастау;

автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдауды бақылау тиімділігін арттыру;

азаматтардың жекелеген санаттарына қоғамдық көлікте жүруге жеңілдіктер беру;

теміржол көлігіндегі қираулар мен аварияларды және кемелермен болған авариялық жағдайларды тексерудің тиімділігін арттыру;

нәтижесі суға батқан мүлік болып табылатын теңіз аварияларының салдарын жою тәртібін жетілдіру, сондай-ақ суға батқан мүліктің орналасқан жерін анықтау, белгілеу және алып тастау үшін қаржылық қамтамасыз етуді белгілеу;

су көлігімен жолаушыларды, багажды және жүктерді тасымалдау жөніндегі қызметтерді дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау, бюджет қаражатының жұмсалуын бақылауды күшейту, теңіз кемелері мен ішкі су жолдарын қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ету;

Қазақстан Республикасының Көлік саласындағы заңнамалық актілеріндегі коллизияларды, қайшылықтарды және олқылықтарды жою.

Салмақтық және габариттік бақылауды автоматтандыру жолымен автомобиль жолдарының сақталуын қамтамасыз ету

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан үшін жолдарды өмір жолы, болашақ ұрпақ үшін байлық деп атап өтті.

Соңғы жылдары автомобиль жолдарының жай-күйін және олардың дамуын қаржыландыру деңгейін жақсартудың жалпы үрдісі байқалады[1].

Алайда, Қазақстанның жол саласының басты проблемасы, бұрынғыдай, жол төсемдерінің мерзімінен бұрын бұзылуы және тозуы болып қалып отыр.

Жолдардың бұзылуына негізінен ауыр салмақты және ірі көлемді автокөлік құралдарының жоғары қарқындылығы ықпал етеді.

Қазақстанда автомобиль көлігімен жүк тасымалдау көлемі соңғы он жылда екі еседен астам ұлғайды және көліктің барлық түрлерімен тасымалданған жүктердің жалпы көлемінің 83%-дан астамын құрады. Жүк көліктер паркі 400 мың данадан асты, оның ішінде 55 мың самосвал болып табылады.

Жолдарда салмақты габаритті бақылауды 3 стационарлық және 48 жылжымалы көліктік бақылау бекеттері жүзеге асырады. Алайда аталған көлем автожолдардың барлық желісін толық қамту үшін жеткіліксіз. Сонымен қатар, бекеттердің жұмысы адам факторына және лауазымды тұлғаның тасымалдаушымен тікелей байланысынан туындайтын сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ұшырайды.

Осылайша, автомобиль жолдарының сақталу мәселесі тек көліктік бақылау бекеттерінің күшімен шешілмейді. «Қозғалыстағы өлшеу» қағидаты бойынша жұмыс істейтін салмақты габаритті бақылаудың автоматтандырылған жүйесін енгізу өзекті болып отыр.

«Қозғалыстағы өлшеу» жүйесі (Weight-in-motion) ноу-хау емес. Мұндай салмақты бақылау пункттері бүкіл әлемде бар.

Қазақстанның автожолдарында WIM жүйесі 2013 жылы алғаш рет орнатылған және заң жүзінде «арнайы автоматтандырылған өлшеу құралы» ұғымымен анықталған (бұдан әрі - ААӨҚ)[2].

Бүгін Қазақстанның республикалық жолдарында 21 ААӨҚ жұмыс істейді.

ААӨҚ енгізу қозғалыс қарқындылығын анықтауға, көлік құралының қозғалыстағы салмақтық және габариттік параметрлерін өлшеуге, мемлекеттік тіркеу нөмірі бойынша көлік заңнамасының бұзылуын анықтауға мүмкіндік берді және жолдарда бақылауды автоматтандыруда басты рөл атқарды.

Алдағы жылдарда «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес көлік дәліздерінде қосымша 112 автоматтандырылған өлшеу құралдарын орнату жоспарлануда.

Осы ауқымды жобаны іске асыруда автомобиль көлігі саласындағы қолданыстағы заңнаманы одан әрі жетілдіру маңызды рөл атқарады. Осыған байланысты, Заң жобасында заңнамалық актілерге келесі өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделген:

ұғымдық аппаратты жетілдіру

Көліктік бақылау бекеттерінде тиісті рұқсат беру құжаттарын ресімдемей, сондай-ақ рұқсат етілген салмақ габаритті параметрлерді бұза отырып автокөлік құралының жүріп өту фактісі анықталған жағдайда, мұндай автокөлік құралын ұстау және анықталған бұзушылық жойылғанға дейін арнайы тұраққа (алаңға) жеткізу жүргізіледі.

Сонымен қатар ААӨҚ арқылы параметрлердің артуын тіркеу кезінде ауыр салмақты автокөлік құралы, әдетте, жол жабынын бұзып, жалпы пайдаланымдағы жол бойынша қозғалысты жалғастырады.

Артық жүк тигені үшін алым және айыппұл түрінде бюджетке түсетін қаражат ауыр салмақты автокөлік құралының жүруінен жол жабуына келтірілген залалды өтемейді.

Сондай-ақ, теріс пиғылды тасымалдаушылар артық тиеуге жауапкершілікті болдырмау үшін ААӨҚ айналып өту, қарсы қозғалыс жолағына шығу, өлшеу құралының әрекет ету аймағында жылдамдық режимін бұзу, мемлекеттік тіркеу нөмірлік белгілерін жасыру, жол жиегіне және т.б. түсіру жолымен көлік құралын өлшеуден өтуден жалтарады.

ААӨҚ жұмысын жетілдіру мақсатында, өлшеу жабдықтарын одан әрі жүретін бөліктен тыс арнайы алаңдарда орнату жоспарланып отыр:

фото -, бейнетіркеу жүйесі;

өлшеу актісін және өлшеу жабдығын орнату орнында айыппұл төлеу қажеттілігі туралы нұсқаманы басып шығару мүмкіндігімен (бұзушылық анықталған жағдайда) автокөлік құралының нақты салмағы мен көлемі туралы жүргізушіге хабарлаудың техникалық құрылғысы (электрондық табло);

рұқсат етілген салмақ габаритті параметрлердің асып кетуін тіркеген жағдайда, жалпы пайдаланымдағы жолдар бойынша автокөлік құралының одан әрі қозғалысын шектейтін бұғаттайтын құрылғымен (шлагбауммен);

ұстау себептері жойылғанға дейін ұсталған автокөлік құралдарын орналастыру үшін тұрақпен;

төлемдер мен айыппұлдарды қабылдауға арналған терминалмен.

Таразы габаритті бақылаудың автоматтандырылған пункттерінде тек объектінің сақталуына және үздіксіз жұмыс істеуіне жауап беретін техникалық персонал ғана қатысады. Көліктік бақылау органдарының қызметкерлері ААӨҚ орналасқан жерде болмайды.

ААӨҚ-ды техникалық құралдар мен жабдықтардың қосымша кешенімен жарақтандыру «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген «арнайы автоматтандырылған өлшеу құралы» ұғымын қайта қарауды талап етеді. Осыған байланысты, заңнан «арнайы автоматтандырылған өлшеу құралы» терминін алып тастап, оны «автоматтандырылған өлшеу станциясы» терминімен алмастыру ұсынылады.

Ұсынылатын редакцияға сәйкес, автоматтандырылған өлшеу станциясы– метрологиялық тексеруден өткен, автоматты режимде жұмыс істейтін, фото-, бейне түсіруді жүзеге асыратын, автокөлік құралдарының түрін, маркасын, мемлекеттік тіркеу нөмірлік белгісін, салмақтық габариттік параметрлері мен қозғалыс жылдамдығын тіркейтін сертификатталған арнайы бақылау-өлшеу техникалық жабдықтарының кешені.

2) Автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті органның, жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті органның, жергілікті атқарушы органдардың және автомобиль жолдарын басқару жөніндегі ұлттық оператордың АӨС-ның жұмыс істеуіне байланысты міндеттерді іске асыру жөніндегі құзыретін белгілеу

Салмақ габаритті бақылаудың автоматтандырылған өлшеу станцияларының (бұдан әрі - АӨС) желісін құру оларды республикалық және жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарында, елді мекендердің көшелерінде орнатуды көздейді, бұл барлық көлік ағынын толық қамтуды қамтамасыз етеді.

АӨС-ны орнатуды, қайта жаңартуды, жөндеуді, күтіп ұстауды және пайдалануды АӨС операторлары автомобиль көлігі туралы, мемлекеттік сатып алу туралы, мемлекеттік-жекешелік әріптестік саласындағы және концессиялар туралы заңнамада белгіленген тәртіппен жүзеге асырады деп болжанады.

Осыған байланысты Заң жобасында жалпы пайдаланымдағы халықаралық және республикалық маңызы бар автожолдарда АӨС операторы автомобиль жолдарын3 басқару жөніндегі ұлттық операторды айқындайтын «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына толықтыру енгізу көзделген.

Сондай-ақ, Заң жобасы шеңберінде облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының мемлекеттік-жекешелік әріптестік, жол жүрісі саласындағы және концессиялар туралы заңнамада белгіленген тәртіппен облыстық және аудандық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автожолдарда, елді мекендердің көшелерінде АӨС операторын айқындау жөніндегі құзыреті белгіленеді.

Бұдан басқа, Заң жобасында автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті органға мынадай құзыреттер беру көзделген:

-Қазақстан Республикасының аумағында автоматтандырылған өлшеу станцияларының тізбесін бекіту;

- АӨС жұмысын ұйымдастыру ережесін бекіту: станцияларды орналастыру орындары мен жабдықтарына қойылатын талаптар; станциялардың қолданылу

__________________________

3 Қазақстан Республикасында автомобиль жолдарын басқару жөніндегі ұлттық оператор болып «ҚазАвтоЖол «Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы белгіленді.

аймағының ұзақтығы; станциялардың жабдықтары мен мүлкінің тізбесі; станциялардың жұмысын ұйымдастыру және автокөлік құралдарының салмақтық және көлемдік параметрлерін өлшеу тәртібі; станциялар операторлары мен автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті органның өзара іс-қимыл тәртібі, сондай-ақ станцияның жұмысына байланысты өзге де мәселелер;

- АӨС жұмысын ұйымдастыру ережелерінің сақталуын бақылауды жүзеге асыру;

- автомобиль жолдарын басқару жөніндегі Ұлттық операторға және жергілікті атқарушы органдарға АӨС жұмысын ұйымдастыру ережелерінің анықталған бұзушылықтарын жою жөнінде ұсынымдар жіберу.

Автомобиль көлігімен жолаушыларды, багажды және жүктерді тасымалдауға байланысты бұзушылықтар туралы мәліметтерді жинау, жинақтау, сақтау және өңдеу мақсатында көліктік бақылаудың Зияткерлік жүйесі құрылатын болады.

Зияткерлік көлік жүйесінің кіші жүйесі4 ретінде көліктік бақылаудың Зияткерлік жүйесі келесі функцияларды орындайтын болады:

1) автоматтандырылған өлшеу станцияларынан, сертификатталған арнайы бақылау-өлшеу техникалық құралдары мен аспаптарынан, стационарлық үлгідегі салмақ өлшеу жабдықтарынан немесе жылжымалы ұтқыр таразылардан келіп түсетін мәліметтерді жинау, жинақтау, сақтау және өңдеу;

2) тәуекелдерді талдау, көліктік бақылау объектілерін және тәуекелдерді азайту жөніндегі шараларды (тәуекелдерді басқару әдістерін) таңдау;

3) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес айыппұл төлеу қажеттігі туралы нұсқаманы қалыптастыру;

4) уәкілетті мемлекеттік органдарға нақты уақыт режимінде тіркелген құқық бұзушылықтар туралы ақпарат беру;

5) автокөлік құралдарының салмақтық және габариттік параметрлерін өлшеу (өлшеу) актісін қалыптастыру және көліктік бақылаудың зияткерлік жүйесін және тәуекелдерді басқару жүйесін пайдалану Ережелеріне сәйкес өзге де функциялар.

Осыған байланысты, «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көліктік бақылаудың Зияткерлік жүйесін және тәуекелдерді басқару жүйесін пайдалану Ережесін бекіту бойынша автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті органның құзыретін белгілеу ұсынылады.

Сонымен қатар, заңға қосымша енгізіледі, аталған қосымшаға сәйкес көліктік бақылаудың Зияткерлік жүйесін құруды, дамытуды және оның жұмыс істеуін автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті орган айқындайтын оператор мемлекеттік сатып алу, мемлекеттік-жекешелік әріптестік және концессиялар туралы заңнамада белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.

Сондай-ақ көліктік бақылау органдары мен жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті орган қызметкерлерінің Зияткерлік көліктік

__________________________

4 Зияткерлік көлік жүйесі ұғымы мен функциялары «Жол жүрісі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген.

бақылау жүйесі анықтаған құқық бұзушылықтар бойынша шаралар қабылдау жөніндегі міндеттерін белгілейтін «Автомобиль көлігі туралы» және «Жол жүрісі туралы» Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.

3) көліктік бақылаудан өтуге байланысты техникалық рұқсат етілген ең жоғары массасы он екі тоннадан асатын автокөлік құралы меншік иесінің (иесінің) міндеттерін белгілеу

ААӨҚ енгізудің негізгі мақсаты лауазымды тұлғаның тасымалдаушымен, оның ішінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізу кезінде тікелей байланысын болдырмау болып табылады.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі «Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне (әзірлеуші - Әділет министрлігі) өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» арнайы Заң жобасы шеңберінде іс бойынша іс жүргізу кезінде адам факторын алып тастауға бағытталған бірқатар түзетулерге бастамашылық жасады.

Атап айтқанда, Кодексте автомобиль көлігі саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықты тіркеу кезінде сертификатталған бақылау-өлшеу техникалық жабдығымен (яғни АӨС) автокөлік құралының меншік иесі (иесі) әкімшілік жауапкершілікке тарту нормасын белгілеу ұсынылады.

Осыны ескере отырып, Заң жобасында «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына автокөлік құралының меншік иесінің (иесінің) техникалық рұқсат етілген ең жоғары массасы он екі тоннадан асатын автокөлік құралының меншік иесінің (иесінің) міндетін белгілейтін түзету енгізу көзделген:

Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүріп өту кезінде автокөлік құралының рұқсат етілген салмақ габаритті параметрлерін сақтау;

автокөлік құралының өлшеу станциясының әрекет ету аймағы арқылы жүріп өтуі кезінде АӨС-да салмақ габаритті бақылаудан өтуін қамтамасыз ету;

өлшеудің нәтижесінде анықталған автокөлік құралының рұқсат етілген салмақтық және (немесе) габариттік параметрлерінің асып кетуін немесе арнайы рұқсатта көрсетілген параметрлердің біреуінің асып кетуін жою туралы шешім қабылдайды.

4) автокөлік құралының рұқсат етілген параметрлерін асыра отырып, рұқсатты ресімдемей автокөлік құралының жүріп өту фактісі анықталған кезде жүріп өткен жол үшін алымды алып тастау

«Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) 552-бабының екінші бөлігіне орай рұқсат беру құжаттарын ресімдемей, сондай-ақ автокөлік құралының рұқсат етілген параметрлерін бұза отырып автокөлік құралының жүріп өту фактісі анықталған жағдайда, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүріп өту үшін алым сомасы осындай факті анықталған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде бюджетке төленеді.

Алымды алу, әдетте, алым сомасы төленгенге дейін автокөлік құралын ұстау және арнайы тұраққа жеткізу жолымен көліктік бақылау бекеттерінде жүзеге асырылады. Алымды есептеу жүкке ілеспе құжаттар (тауар-көлік жүкқұжаты, СМR, жол парағы) және істің өзге де материалдары негізінде жүргізіледі.

Бұзушылықтарды автоматты режимде (АӨС) жұмыс істейтін сертификатталған бақылау-өлшеу жабдығымен тіркеген кезде айыппұл төлеу туралы ұйғарым автокөлік құралының5 меншік иесіне (иесіне) жазылатын болады, бұл өз кезегінде алым төлеушіні белгілеуді және өткен қашықтық үшін алым сомасын есептеуді қиындатады.

Осыған байланысты, «Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының кодексінен автокөлік құралының рұқсат етілген параметрлерден асып кеткені анықталған жағдайда арнайы рұқсатты ресімдемей нақты жүріп өткен жолы үшін алым алу туралы талапты алып тастау ұсынылады6.

5) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің автокөлік құралдарының кіруін (шығуын) шектеу жөніндегі міндеттерін белгілеу

Салмақты габаритті бақылауды автоматтандыру құқық бұзушылықтарды анықтаудың объективті өсуіне және өндіріп алынған әкімшілік айыппұлдардың, әсіресе транзиттік резидент емес тасымалдаушылардан үлесінің төмендеуіне әкеледі.

Резидент еместерден әкімшілік айыппұлдарды толық және уақтылы өндіріп алуды қамтамасыз ету үшін «Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңында Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі қызметкерлерінің осы автокөлік құралының қатысуымен жасалған әкімшілік құқық бұзушылық үшін айыппұл төлеу қажеттігі туралы орындалмаған нұсқаманың болуы туралы мәліметтер болған кезде шет мемлекеттің аумағында тіркелген автокөлік құралының кіруін (шығуын) шектеу міндетін көздеу ұсынылады.

__________________________

5 ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі ҚР Әділет Министрлігі әзірлеген арнайы Заң жобасы шеңберінде Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне тиісті өзгеріс енгізуге бастама жасады.

6 Анықтама: Арнайы рұқсатты ресімдеу кезінде алдын ала төленген өндіріп алынған алым сомасымен салыстырғанда анықталған бұзушылықтар бойынша өндіріп алынған алым үлесі (арнайы рұқсатсыз іс жүзінде өткен жолы үшін) : 2016 ж. - 10,5%; 2017 ж. – 11,4%; 2018 ж. – 8,5%; 2019 ж. – 7 %.

– 2016 жылы арнайы рұқсаттар беру кезінде алым – 2 млрд. 383 млн. теңге, анықталған бұзушылықтар бойынша алым-280 млн. 877 мың теңге;

– 2017 жылы арнайы рұқсаттар беру кезінде алым – 2 млрд. 927 млн. теңге, анықталған бұзушылықтар бойынша алым-332 млн. 751 мың теңге;

– 2018 жылы арнайы рұқсаттар беру кезінде алым – 3 млрд. 571 млн. теңге, анықталған бұзушылықтар бойынша алым-332 млн. 751 мың теңге;

- 2019 жылы арнайы рұқсаттар беру кезінде алым - ... 3 млрд. 607 млн теңге, анықталған бұзушылықтар бойынша алым – 273 млн. 666 мың теңге.

Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдауды бақылау тиімділігін арттыру

Жолдардағы апаттылық елдің ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіретін жаһандық әлеуметтік-экономикалық проблемалардың бірі болып табылады. Қолданылып жатқан шараларға қарамастан, республика жолдарындағы өлім-жітім деңгейі жоғары болып қалып отыр.

Статистика комитетінің мәліметтері бойынша, елімізде жыл сайын жол апаттарынан екі мыңнан астам адам қайтыс болған, 10 жыл ішінде олардың саны 30 мыңға жетті. Өлім санын Атбасар, Сарыағаш және Арал сияқты қалалардың халқымен салыстыруға болады.

Зерттеу деректері бойынша7, Қазақстан экономикасы үшін жол-көлік оқиғасында зардап шеккен бір адамға шаққанда материалдық шығындар тең қаза тапқан жағдайда – 109 млн., ауыр жарақат алған жағдайда – 16 млн. теңге. Автобустардың қатысуымен жол апаттары ерекше алаңдаушылық туғызады.

Ауыр зардаптар, адам өлімі мен жарақаттануы бар апаттар, әдетте, қозғалыстың жоғары жылдамдығы бар тұрақты емес қатынаста жолаушыларды тасымалдау бойынша қалааралық және халықаралық бағыттарда орын алады.

Мұндай бағыттарда автобустарды жүргізушілердің кәсібилігін, еңбек режимдерін, көлік құралдарының техникалық жағдайын сақтауды талап етеді.

Жолдағы штаттан тыс жағдайларға (қарама-қарсы қозғалыс, шымылдықтар және т.б.) жүргізушінің ден қоюы жүргізушінің жай-күйіне және оның шаршауына тікелей байланысты. Жиі тұрақты емес тасымалдау кезінде мұндай талаптарды сақтау келесі себеппен қамтамасыз етілмейді:

- жүргізуші жөндеу базасын күтіп ұстауды қамтамасыз етуге, білікті жүргізуші-көмекші жалдауға қабілетсіз автобустың иесі болып табылады;

- жүргізушінің рейс алдындағы медициналық тексеруден және автобустың техникалық тексеруден өтпейді немесе өтеді;

- тасымалдаушының жолаушылар алдындағы сақтандыру жауапкершілігі жоқ және тіпті сақтандыру болған жағдайда да, сақтандыру төлемдерін зардап шеккендер ала алмайды, өйткені жол жүру ақысы жол жүру құжаттарын (билеттерін) ұсынбастан қолма-қол алынады.

Тұрақты емес тасымалдаушылар жол жүру құнында демпинг жасай отырып, ресми тұрақты тасымалдаушылардың дамуына мүмкіндік бермейді, маршруттарды қайталайды және жолаушыларды отырғызу мен түсіру үшін белгіленбеген орындарда жинайды. Тасымалдаушылардың көпшілігі тасымалдау қызметін кәсіпкерлік субъектісі ретінде тіркеусіз және салық төлемей жүзеге асырады.

Көліктік бақылаудың тиімділігін арттыру мақсатында халықаралық және облысаралық қатынастарда жолаушылар мен багажды автомобильмен тасымалдауды диспетчерлеудің бірыңғай жүйесін құру жоспарланып отыр, ол халықаралық және облысаралық қатынастарда:

__________________________

7 2013-2014 жылдары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің тапсырысы бойынша Азия даму банкі жүргізді.

- спутниктік навигация аппаратурасымен жабдықталған автокөлік құралының қозғалысын қадағалау (GPS);

- тұрақты емес тасымалдаушылардың тұрақты емес маршруттарды қайталау фактілерін анықтау;

- ұялы қосымша арқылы онлайн режимінде тасымалдаушыдан жолаушылар, жүргізушіні рейс алдында медициналық тексеру және автокөлік құралын техникалық тексеру туралы ақпарат алуға;

- автобустардың қатысуымен жол-көлік оқиғаларына және жолдардағы төтенше жағдайларға жедел ден қою;

- жолаушылар мен багажды тасымалдауға тартылған автокөлік құралдарының көліктік бақылау бекеттеріндегі барлық жерде аялдауды болдырмау.

«Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 22-бабы 2-тармағының 5-1) тармақшасына сәйкес нақты уақыт режимінде тасымалдауды ұйымдастырушыға ақпарат бере отырып, автокөлік құралдарын спутниктік навигация аппаратурасымен жабдықтауға, жолаушылар мен багажды автомобильмен тұрақты тасымалдауды жүзеге асыратын тасымалдаушы міндетті.

Диспетчерлеудің бірыңғай жүйесін енгізу үшін жоғарыда аталған аппаратурамен жолаушылар мен багажды тұрақты емес тасымалдауды жүзеге асыруға тартылған автокөлік құралдарын жарақтандыру қажет.

Осыған байланысты, Заң жобасымен «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына толықтырулар енгізу көзделген:

- автокөлік құралдарын спутниктік навигация аппаратурасымен жабдықтау бойынша облысаралық және халықаралық қатынастарда жолаушылар мен багажды автомобильмен тұрақты емес тасымалдау;

- жолаушыларды және багажды автомобильмен облысаралық және халықаралық қатынастарда тасымалдауды ұйымдастырушыға нақты уақыт режимінде қызмет көрсетілетін маршрут және жүріп-тұру туралы ақпаратты ұсыну бойынша, сондай-ақ автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау ережелерінде айқындалған тәртіппен уәкілетті органның диспетчерлік жүйесіне тұрақты және тұрақты емес тасымалдау.

Сондай-ақ, Заң жобасы «Жол жүрісі туралы» және «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасы заңдарының нормалары арасындағы қайшылықтарды жоюға бағытталған.

«Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 19-7-бабының 6) тармақшасына орай автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп өтуін, оның ішінде отандық және шетелдік тасымалдаушылардың Қазақстан Республикасының аумағында белгіленген автокөлік құралдарының рұқсат етілген көлемдік және салмақтық параметрлерін сақтауын бақылауды жүзеге асырады.

Сонымен қатар, «Жол жүрісі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 49-бабының төртінші бөлігінде: «егер көлік құралы үшін рұқсат етілген ең жоғары масса белгіленсе, онда жүктемесімен көлік құралының салмағы рұқсат етілген ең жоғары массадан аспауы тиіс.».

Алайда, көлік және коммуникация саласындағы уәкілетті орган құзыреттерінің толық тізбесі белгіленген осы Заңның 11-бабында көлік құралын басқару кезінде көлік құралының рұқсат етілген ең жоғары массасының сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру жөніндегі құзыреті жоқ.

Осыған байланысты, «Жол жүрісі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында Көлік және коммуникация саласындағы уәкілетті органның тасымалдаушының рұқсат етілген көлік құралдарының ең жоғары массасына қойылатын талаптарды сақтауын мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру жөніндегі құзыретін көздеу ұсынылады.

«Қазақстан Республикасындағы көлік туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 25-бабының 30-тармақшасына орай уәкілетті орган жеке және заңды тұлғалардың қалалық рельстік көліктің жұмыс істеу тәртібін айқындайтын нормативтік құқықтық актілердің талаптарын сақтауын бақылауды, олардың бұзылуын анықтауды және жолын кесу жөнінде шаралар қабылдауды жүзеге асырады.

Қазіргі уақытта қалалық рельстік көлікпен жолаушыларды тасымалдау және рельстік көлік құралдарын техникалық пайдалану ережелері бекітілді. Сонымен қатар, қолданыстағы заңнамамен қауіпсіздікті басқару жүйесіне, қалалық рельстік көліктегі қауіпсіздіктің бұзылуын есепке алу мен тергеуге байланысты мәселелер регламенттелмеген.

Қалалық рельстік көлікте қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында Заң жобасында көлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды, қалалық рельстік көлікте қауіпсіздік қағидаларын бекіту бойынша Қазақстан Республикасы көлік кешенінің қызметін үйлестіру мен реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік органның құзыретін белгілейтін «Қазақстан Республикасындағы көлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына толықтыру енгізу көзделген.

Халықтың жекелеген санаттарына қоғамдық көлікте жүруге жеңілдіктер беру

Қазіргі таңда, Қазақстанда 235.125 «Алтын алқа» және «Күміс алқа» иегерлері, сондай-ақ 15 пен 18 жас аралығындағы 917.284 адам тұрады.

Қазақстан Республикасы Премьер – Министрінің орынбасары 2019 жылғы 25 шілдеде бекіткен «Бақытты бала – Бақытты ана – Бақытты отбасы-Бақытты ел» жол картасын іске асыру мақсатында Заң жобасында құқық беруге байланысты «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу көзделген:

«Алтын алқа» және «Күміс алқа» иегерлеріне қалааралық аймақаралық қатынаста қоғамдық көлікті ақысыз пайдалану;

7 жастан 18 жасқа дейінгі азаматтар үшін 50% жеңілдікпен қоғамдық көліктерде жол жүру ақысы арзандатылған.

2007 жылғы суға батқан кемелерді жою туралы Найроби халықаралық конвенциясына және халықаралық тәжірибеге сәйкес суға батқан кемелерді жоюды қамтамасыз ету жүйесін енгізу

1967 жылға дейін суға батып кеткен әлемдегі ең үлкен кеме «Torrey Canyon» мұнай танкерімен болған оқыс оқиға мұнаймен ластанғаны үшін шығынды өтеуге және суға батқан кемелерді жоюға қатысты кеме иелерінің азаматтық жауапкершілігінің режимдерін мемлекеттердің құруы үшін триггер болды.

Бұл апат және оның салдары Ұлыбритания жағалауына қауіп төндірді. Кеменін Британдық болмауы және халықаралық суларда болуы, яғни Ұлыбританияның юрисдикциясына жатқызылмауы байланысты проблема болды Ұлыбритания, кеменің болуы кеме қатынасы үшін қауіп төндіргеніне және теңіз ортасы үшін елеулі зиянды салдарға әкелгеніне қарамастан, оның аумақтық теңізіне осы кеменің залал келтіруін болдырмауға қатысты ешқандай іс-қимыл жасай алмады.

Осыдан кейін, суға батып кеткен кемелерді жою бойынша операциялардың құны «Ocean Victory» (Жапония, 2006 ж.), «Rena» (Жаңа Зеландия, 2011 ж.) және «Costa Concordia» (Италия, 2012 ж.) сияқты көтеру бойынша күрделі және қымбат тұратын операцияларды талап еткен бірқатар ірі инциденттердің салдарынан күрт өсті. Мысалы, «Costa Concordia» кемесін көтеру операциясына 500 адам қатысты. Меншік иесіне ол 600 миллион еуроға айналды. Қазіргі уақытта бұл операция тарихтағы ең қымбат операция болып табылады.

Тасталған суға батып кеткен кемелер саны әлемде өсіп келе жатқанын, ал оларды алып тастау жағалаудағы елдерге қымбатырақ екенін ескере отырып, бұл Қазақстанды қоса алғанда, жағалаудағы мемлекеттер үшін проблема болып отыр.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының аумақтық суларында суға батқан 10 кеменің қалдықтары бар, олардың екеуі 2015 және 2016 жылдары суға батқан.

Осыған байланысты, Қазақстанның аумақтық теңізінде шетелдік кемелермен авариялар болған жағдайда ұқсас жағдайлардың қайталануына жол бермеу мақсатында 2007 жылғы суға батқан кемелерді жою туралы Найроби халықаралық конвенциясын (бұдан әрі – Конвенция) ратификациялау бойынша жұмыс жүргізілуде. Қазіргі уақытта конвенцияны ратификациялау туралы Заң жобасы Қазақстан Республикасы Парламентінің қарауында.

Конвенцияда суға батқан кемелерді жою бойынша кеме иесінің жауапкершілігін міндетті сақтандырудың мынадай тетігі көзделеді:

1) кеме иесінің суға батқан мүліктің орналасқан жерін анықтау, белгілеу және жою жөніндегі өзінің азаматтық жауапкершілігін сақтандыруы және тиісті сақтандыру полисін алуы;

2) алынған сақтандыру полисінің негізінде кеме иесінің кеме пайдаланылатын мемлекеттің теңіз әкімшілігінен сақтандыру полисінің жарамдылығын және сақтандыру төлемдерінің кепілдік берілген сомаларының Конвенцияда көзделген лимиттерге сәйкестігін растайтын сақтандыру туралы куәлікті алуы.

Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының аумақтық суларында суға батқан мүлікті жою бойынша кеме иелерінің азаматтық жауапкершілігі бойынша алдын алу шаралары мен талаптарын белгілеу үшін «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына түзетулер енгізу қажет.

Атап айтқанда, Заң жобасында кеме иелерінің суға батқан мүлікті көтергені үшін өзінің азаматтық жауапкершілігін сақтандыру және ту мемлекетінің теңіз әкімшілігі атынан берілетін сақтандыру туралы куәлік алу қажеттігі туралы талапты енгізу ұсынылады.

Сондай-ақ, бортта шет мемлекеттердің туын көтеріп жүзетін және қазақстандық порттарға кіретін кемелердің «blue card» үлгісіндегі сақтандыру полисінің болуы туралы талапты қарастыру ұсынылады.

Мысалы, Иран суларына кіретін Каспийдегі барлық кемелердің бортында халықаралық теңіз ұйымының жанында консультативтік мәртебесі бар клубтардың «Пи энд Ай» халықаралық тобы беретін «blue card» сақтандыру полисінің көшірмесі және тудың теңіз әкімшілігі атынан берілетін сақтандыру туралы куәлігі болуы тиіс.

«Пи энд Ай» клубтарының халықаралық тобы 13 «Пи энд Ай» клубын қамтиды және әлемдік теңіз флотының 90%-дан астам жауапкершілігін сақтандыруды қамтамасыз етеді. «Пи энд Ай» клубтарының деректері коммерциялық емес ұйымдар болып табылады және өз кеме иелерінен - мүшелерінен жиналған қаражатты өз мүшелерінің шығындарын өтеу бойынша сақтандыру қорларын қалыптастыруға инвестициялайды.

Бүгінгі таңда бұл сақтандыру жүйесі азаматтық жауапкершілікті теңіз сақтандыруын қамтамасыз етудің ең тиімді және сенімді әлемдік жүйесі болып саналады, сондай-ақ зардап шеккен мемлекет үшін суға батқан мүліктің меншік иесінің қатысуынсыз «Пи энд Ай» клубына шығыстарды өтеу туралы талап қою мүмкіндігін қарастырады.

Қытайда, Мальтада және Панамада суға батып кеткен кемелерді жою үшін сақтандыру немесе өзге де қаржылық қамтамасыз ету туралы куәлік «blue card» болған кезде ғана беріледі, ол сондай-ақ олардың порттарына кіретін кеменің бортында болуы тиіс.

Сингапурда халықаралық топқа кіретін барлық 13 «Пи энд Ай» клубын мемлекет суға батқан мүлікті жою бойынша сақтандыру компаниялары ретінде мойындады. Тиісінше, сингапурлық ту астындағы кемелер оларда сақтандырылған.

Ұлыбританияның заңнамасында «Пи энд Ай» клубтары жүйесінде өз кемесін сақтандыру туралы тікелей талап жоқ, алайда, «blue card» болуы суға батып кеткен кемелерді жою үшін сақтандыру немесе өзге де қаржылық қамтамасыз ету туралы куәлік алуға өтініш беру кезінде сақтандыру үлгісі ретінде жазылған.

Бұдан басқа, Заң жобасын қабылдау шеңберінде мынадай шараларды жүзеге асыру күтілуде:

1) кеме капитанының, кеме иесінің не суға батқан мүлік иесінің уәкілетті органға өзінің суға батқан мүлкі туралы хабарлау міндетін белгілеу және осындай хабарламаларды беру тәртібін регламенттеу;

2) суға батқан мүліктен шығатын қауіптілікті, оның ішінде апат орнындағы тереңдікті, кеме қатынасы маршруттарының жақындығын, қозғалыс тығыздығын, порт құрылыстарының осалдығын айқындау үшін өлшемдерді белгілеу. Экологиялық критерийлер теңіз ортасына жүкті және/немесе отынды шығару нәтижесінде туындайтын қауіптерді қамтиды;

3) Қазақстан Республикасы порттарының теңіз әкімшілігінің теңіз әкімшілігі атынан берілетін сақтандыру туралы куәлікті беру жөніндегі құзыреті, сондай-ақ осы куәлікті беру тәртібі мен нысаны бекітілсін.

Ұсынылып отырған нормалар кеме иесінде не оның сақтандыру компаниясында жеткілікті қаржы қаражатының болмауына байланысты келтірілген шығыстар бойынша өтемақы төлемеу жағдайларын болдырмау үшін алдын алу тетігін жасайды.

Ұлттық заңнаманы Теңізшілерді даярлау және оларға диплом беру және вахта жұмысын атқару туралы халықаралық конвенцияға сәйкес келтіру

Қазіргі уақытта теңізшілерді даярлау және оларға диплом беру жөніндегі қазақстандық жүйені Халықаралық теңіз ұйымының талаптарына сәйкес келтіру бойынша жұмыс жүргізілуде.

Осыған байланысты, Теңізшілерді даярлау және оларға диплом беру және вахта жұмысын атқару туралы халықаралық конвенцияның талаптарын теңізшілерді даярлау бөлігінде сауда мақсатында теңізде жүзу саласындағы заңнамаға енгізу қажет.

Көрсетілген мәселені іске асыру теңіз көлігі саласындағы мамандардың дайындауын іске асыратын қазақстандық білім беру ұйымдары түлектерінің дипломдарын халықаралық деңгейде тану қажеттілігімен негізделген.

Теміржол көлігіндегі қираулар мен аварияларды, кемелермен болған авариялық жағдайларды тексеру жөніндегі уәкілетті органның қызметін жетілдіру

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес теміржол көлігіндегі қираулар мен аварияларды, кемелермен болған авариялық жағдайларды тексеруді уәкілетті орган құратын Комиссия жүзеге асырады.

Комиссия құрамына уәкілетті органның лауазымды тұлғасы болып табылатын тексеру жөніндегі уәкілетті, тасымалдау процесіне қатысушылар және мүдделі тұлғалар кіреді.

Оқиға суретін толық қалпына келтіру үшін негізгі факторлардың бірі-авариялар мен апат болған жерге тексеру жөніндегі уәкілдің жедел келуі болып табылады.

Осыны ескере отырып, тергеп-тексеру жөніндегі комиссияны құру жөніндегі функция, сондай – ақ теміржол көлігіндегі апаттар мен аварияларды, сондай-ақ кемелермен болған авариялық жағдайларды тікелей тексеру жөніндегі функция уәкілетті органның салалық ведомствосының-Көлік комитетінің және оның аумақтық органдарының құзыретіне беру ұсынылады.

Бұл ретте көлік комитеті мен оның аумақтық органдарының өкілеттіктерінің аражігін ажырату мақсатында кірме жолдардағы қираулар мен аварияларды тексеру функцияларымен ведомствоның аумақтық органдарының лауазымды адамдарына, магистральдық және станциялық жолдарда – уәкілетті орган ведомствосының лауазымды адамдарына беру ұсынылады.

Сонымен бірге, «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 44-1-бабының 1-бөлігіне орай Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын көтеріп халықаралық суларда, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумақтық суларында шет мемлекеттің туын көтеріп жүзетін кемелермен болған авариялық жағдайлар міндетті тексеруге жатады.

Осыған байланысты, халықаралық суларда ғана емес, сонымен қатар аумақтық суларда ҚР Мемлекеттік туын көтеріп жүзетін кемелермен болған авариялық жағдайларды міндетті тексеруді көздейтін түзетулер қабылдау ұсынылады. Мұндай норманы қабылдау осы кемелермен аумақтық суларда орын алған авариялық жағдайларды тергеумен қамтуға мүмкіндік береді.

Теңіз кемелерін сыныптауды және техникалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

Бүгін, Қазақстан Республикасының кеме тізілімінде 316 кеме тіркелген,оның ішінде 8 танкер және 4 құрғақ жүк (2019 жылдың сәуір айында 2 құрғақ жүк Ресей Федерациясының жалауына ауыстырылды).

Қазақстан Республикасында пайдаланудағы кемелерді техникалық бақылауды, куәландыруды және сыныптауды қамтамасыз етуді Қазақстан кеме қатынасының тіркелімі және шетелдік сыныптау қоғамдары (5 танылған ұйым) жүзеге асырады.

Сонымен қатар, № MSC.349(92) және № MEPC.237(65) халықаралық теңіз ұйымының қарарларымен қабылданған танылған ұйымдар туралы Кодекстің талаптарына сәйкес және жүк маркасы туралы конвенциялар шеңберінде міндетті болып табылатын, куәландыруды қоса алғанда, куәліктер беру және қызметтер көрсету егеменді мемлекеттің үкіметі белгілеген заңдар, нормалар мен ережелер негізінде жүзеге асырылады.

Бұл ретте жоғарыда көрсетілген теңіз кемелерін куәландыру қазіргі уақытта техникалық құжаттама мен халықаралық талаптар негізінде жүзеге асырылады, осылайша ұлттық заңнамамен реттелінбеген.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Заң жобасы «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» ҚР Заңында теңіз кемелерін пайдалануда куәландыру қағидаларын бекіту жөніндегі уәкілетті органның құзыретін белгілеуді көздейді.

Осы норманы қабылдау оларды куәландыру кезінде пайдаланылатын кемелерге қойылатын талаптарды толық көлемде қарастыруға, Каспий теңізінің қазақстандық секторында кеме қатынасының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді және ҚР өзіне қабылдаған халықаралық міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етеді.

Ішкі су көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау жөніндегі қызметтерді дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау

Жолаушылар тасымалы Қазақстандағы әлеуметтік маңызды бағыт болып табылады. Бұл ретте жолаушыларды теміржол, автомобиль және әуе көлігімен тасымалдауды дамыту жоғары нәтижелерге жетті және халықтың өмір сүру деңгейіне оң әсерін тигізді. Жолаушылар тасымалы саласын дамытудың негізгі факторларының бірі әлеуметтік маңызды бағыттарды субсидиялау арқылы мемлекеттік қолдау болып табылады.

Қазақстанда кеме қатынасы Ертіс, Орал, Іле және Есіл өзендері, Балқаш көлі сияқты өзендер бойынша мүмкін. Бұл ретте ішкі су жолдарының көп санын ескере отырып, ішкі су көлігімен жолаушылар тасымалын дамыту үлкен құлдырауға ұшырады және қазіргі уақытта экскурсиялық маршруттармен шектелді. Ішкі су жолдары бойынша жолаушылар тасымалының дамуының болмауының негізгі себептері жолаушылар кемелерінің бірінші құны, екінші рентабельділік болып табылады.

Осыған байланысты осы бағыт мемлекеттік қолдаудың бірқатар шараларын, оның ішінде инфрақұрылымдық жағдайлар жасауды, әлеуметтік маңызы бар бағыттарда жолаушылар тасымалын дамытуды, Көлік және жолаушылар флотының кемелерін сатып алуды талап етеді.

Бұл ретте жергілікті атқарушы органдардың жауапкершілігін арттыру және оларды жағалаудағы көлік инфрақұрылымын және су көлігімен жолаушылар тасымалын дамыту процесіне тарту жөнінде шаралар қабылдануы тиіс.

Осыған байланысты, ішкі су көлігінде әлеуметтік маңызы бар маршруттарда жолаушылар тасымалын дамыту мақсатында «Ішкі су көлігі туралы» Қазақстан Республикасының заңына мынадай түзетулер енгізу ұсынылады, атап айтқанда:

жолаушыларды облысаралық тасымалдау бойынша әлеуметтік маңызы бар тасымалдауларды жүзеге асыру кезінде тасымалдаушылардың залалдарын субсидиялауды жүзеге асыру;

әлеуметтік маңызы бар қатынастар бойынша жолаушылар тасымалдаушыларының кемелерді сатып алуына кредит беру және қаржылық лизинг кезінде сыйақы ставкаларын субсидиялау қағидаларын әзірлеу және бекіту;

әлеуметтік маңызы бар қатынастар бойынша жолаушылар тасымалдаушыларының кемелерді сатып алуына кредит беру және қаржылық лизинг кезінде сыйақы ставкасын субсидиялауға арналған үлгі шартты әзірлеу және бекіту;

әлеуметтік маңызы бар қатынастар бойынша жолаушылар тасымалдаушыларының кемелерді сатып алуына кредит беру және қаржылық лизинг кезінде сыйақы ставкаларын субсидиялауды жүзеге асыру;

ішкі су көлігімен тұрақты әлеуметтік маңызы бар маршруттар бойынша тасымалдау құнын белгілеу әдістемесін әзірлеу және бекіту;

Жоғарыда көрсетілген нормаларды қабылдау су көлігімен әлеуметтік тасымалдардың қызметін қажетті құқықтық реттеуді толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік береді және ішкі су көлігі саласының дамуына серпін береді.

Су көлігі мемлекеттік кәсіпорындарының қызметін үйлестіру

Қазіргі уақытта Мемлекет басшысы мен Үкіметтің тапсырмалары бойынша квазимемлекеттік секторды оңтайландыру және осы секторға бөлінетін бюджет қаражатын қысқарту жүргізілуде.

Бюджет қаражатын жұмсаудың айқындылығын қамтамасыз ету және оңтайландыру мақсатында «Ішкі су көлігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңын уәкілетті органның кәсіпорны көрсететін жұмыстар мен қызметтердің көлемі мен құнын айқындау әдістемесін әзірлеу және бекіту жөніндегі уәкілетті органның құзыретімен толықтыру ұсынылады.

Бұдан басқа, су көлігіндегі жұмыс ерекшелігін ескере отырып, сондай-ақ нысанды киім (погонсыз) киіп жүруге құқығы бар уәкілетті органның кәсіпорындары қызметкерлері лауазымдарының (кәсіптерінің) тізбесін, нысанды киім (погонсыз) үлгілерін және айырым белгілерін, сондай-ақ оны киіп жүру тәртібін әзірлеу және бекіту жөніндегі уәкілетті органның құзыретімен толықтыру ұсынылады.

Кемелердегі қызмет Жарғысына сәйкес кеме экипаждарының мүшелеріне нысанды киім кию талаптары белгіленеді.

Бұл ретте салалық заңда нысанды киімнің тізбесін, үлгісін, айырым белгілерін, сондай-ақ киіп жүру тәртібін регламенттейтін нормалар жоқ.

Осыған ұқсас талаптар су көлігі саласындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау қызметкерлері үшін бар.

Кемелердің командалық құрамының адамдарына диплом беру және аттестаттау бойынша Мемлекеттік қызмет көрсету процестерін оңтайландыру

Заңнама талаптарына сәйкес ішкі су көлігі саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеме тізілімінде мемлекеттік тіркеуге жататын кемелердің командалық құрамының адамдарына диплом беру және аттестаттау жөніндегі тұрақты негізде жұмыс істейтін біліктілік комиссиясы8 құрылады.

Компьютерлік тестілеуге көшуге байланысты осы комиссия алынып тасталуы қажет.

Осыған байланысты, Заң жобасында біліктілік комиссиясы туралы ережені бекіту жөніндегі уәкілетті органның құзыретін болдырмайтын «Ішкі су көлігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңына өзгерістер енгізу көзделген, бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмауға және мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдерін 22-ден 2 жұмыс күніне дейін қысқартуға мүмкіндік береді.

Заң жобасын қабылдау мақсаттары

Заң жобасы көлік саласындағы келесі міндеттерді шешуге бағытталған:

көліктік бақылауды жүзеге асыру кезінде лауазымды тұлғаның

__________________________

8 Комиссияның жұмыс тәртібі реттелген біліктілік комиссиялары туралы Ережеге бекітілген бұйрығымен инвестициялар және даму Министрі Қазақстан Республикасының 27 наурыздағы 2015 жылғы № 355.

тасмалдаушымен тікелей байланысынан туындайтын сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін алып тастау;

автомобиль жолдарының сақталуын және жолаушыларды, багажды және жүктерді автомобильмен тасымалдау қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

теміржол көлігіндегі авариялар мен апаттарды, сондай-ақ кемелермен болған авариялық жағдайларды тексерудің тиімділігін арттыру;

көлік саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріндегі коллизияларды, қайшылықтарды және олқылықтарды жою.

Заң жобасын реттеу мәні

Заң жобасын реттеудің мәні автомобиль, теміржол және су көлігі саласындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.

Заң жобасының құрылымы және мазмұны

Заң жобасы екі баптан тұрады:

Заң жобасының бірінші бабы Қазақстан Республикасының келесі заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу қарастырады:

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;
Қазақстан Республикасының Су кодексі;
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексі;
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы көлік туралы» заңы;
Қазақстан Республикасы «Автомобиль жолдары туралы» заңы;
Қазақстан Республикасының «Автомобиль көлігі туралы» заңы;
Қазақстан Республикасының «Жол жүрісі туралы» заңы;
Қазақстан Республикасының «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» Заңы;
Қазақстан Республикасының «Ішкі су көлігі туралы» заңы;
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» заңы;
«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының заңы.

Екінші бап Заң жобасын күшіне енгізу тәртібін реттейді.

Тиісті саладағы заңнамалық актілерге жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелері

Заң жобасында құқықтық мониторинг барысында анықталған колизияларды, көлік саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріндегі қайшылықтар мен олқылықтарды жою көзделген.

Мәселен, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК) 593 және 931-баптарының нормаларынан, үшінші тұлғаларға жалға алынған көлік құралымен, оның тетіктерімен, құрылғыларымен, жабдықтарымен келтірілген зиянды өтеу міндеті жалға алушыға жүктеледі.

Жоғарыда айтылғандар Көлік құралдарын экипажбен жалға алуға байланысты қатынастарды реттейтін АК-нің басқа нормаларына қайшы келеді.

АК-нің 588-бабына сәйкес экипаж мүшелері жалға берушімен еңбек қатынастарын сақтайды. Олар жалға берушінің басқаруға және техникалық пайдалануға қатысты өкімдеріне және жалға алушының көлік құралын коммерциялық пайдалануға қатысты өкімдеріне бағынады. Сонымен қатар, АК-нің 921-бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлға немесе азамат еңбек (қызметтік, лауазымдық) міндеттерін атқару кезінде оның қызметкері келтірген зиянды өтейді.

АК-де мазмұндалғанды ескере отырып, экипажбен, оның тетіктерімен, құрылғыларымен және жабдықтарымен жалға алынған үшінші тұлғаларға көлік құралымен келтірілген зиян үшін жалға берушінің жауапкершілігін белгілейтін өзгеріс енгізу ұсынылады.

Заң жобасы, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамалық актілерінің нормалары мен «дөңгелекті көлік құралдарының қауіпсіздігі туралы» Кеден одағының техникалық регламентінің арасындағы қарама-қайшылықтарды жоюға бағытталған9.

Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексінің 552-бабы 3-тармағының 2) және 3) тармақшаларында «жол берілетін осьтік жүктемелермен», «жол берілетін габариттік параметрлермен», «жол берілетін ұзындыққа», «жол берілетін габариттік параметрлерге», «10,0% - дан», «20,0% - дан» және одан жоғары деген сөздерді: «рұқсат етілген габариттік параметрлермен», «рұқсат етілген ұзындыққа», «рұқсат етілген габариттік параметрлермен» және тиісінше «10,0% - дан астам», «20,0% - дан астам» және одан жоғары деген редакцияда жазылғаны жөн.

Қазақстан Республикасының «Автомобиль көлігі туралы» Заңының 22 және 37-баптарына сәйкес тұрақты және тұрақты емес тасымалдарды жүзеге асыратын,

__________________________

9Кеден одағы Комиссиясының 2011 жылғы 9 желтоқсандағы № 877 шешімімен қабылданған.

10Курстардың қызметі ҚР Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 24 ақпандағы № 88 бұйрығымен бекітілген Қауіпті жүктерді тасымалдауды жүзеге асыратын автокөлік құралдарының жүргізушілерін арнайы даярлау курстарын ұйымдастыру қағидаларымен регламенттелген.

сондай-ақ қауіпті жүктерді тасымалдайтын тасымалдаушылар автокөлік құралдарын жедел қызметтерді шұғыл шақыру құрылғыларымен (бұдан әрі-ЖҚШШ) жабдықтауға міндетті.

Техникалық регламент бойынша ЖҚШШ құрылғыларымен міндетті жабдықтауға 2016 немесе 2017 жылдан бастап БҰҰ № 95 ережелерінің қолданылуына байланысты айналымға шығарылатын автокөлік құралдары жатады. Осыған байланысты, Заңның жоғарыда көрсетілген баптарын техникалық регламентке сәйкес келтіру қажет.

Техникалық регламентке сәйкес келтіру шеңберінде Заң жобасында «Автомобиль жолдары туралы» және «Жол жүрісі туралы» Қазақстан Республикасының заңдарына редакциялық сипаттағы бірқатар басқа да нақтылаушы түзетулер енгізу көзделген.

Қазақстан Республикасының «Автомобиль көлігі туралы» Заңының 13-бабына сәйкес Автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті орган автомобиль көлігінің жұмыс істеу тәртібін айқындайтын нормативтік құқықтық актілер талаптарының сақталуын ұйымдастырады және бақылауды жүзеге асырады.

Бұл ретте Заңның 19-17-бабының 2-тармағында бармай профилактикалық бақылауға жататын субъектілердің тізбесі көзделген.

Алайда, бұл тізбе халықаралық және республикаішілік қатынастарда қауіпті жүктерді тасымалдауды жүзеге асыратын автокөлік құралдарын жүргізушілерді арнайы даярлау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын тұлғаларды қамтымайды10.

Сонымен қатар, Заңның осы бабының 10-тармағына және Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 141-бабының 3-тармағына сәйкес келтіру керек, осылайша «Бақылау субъектісіне (объектісіне) барумен профилактикалық бақылау жүргізудің тоқсандық тізімін» «жарты жылдық» деп ауыстырады.

Заң жобасы ТМД11– ға қатысушы мемлекеттердің халықаралық автомобиль тасымалдаушыларын қосымша оқытуға және кәсіби құзыреттілігіне қойылатын талаптарды үйлестіру туралы келісімді іске асыруға бағытталған. Келісімді іске асыру қосымша оқыту курстарын ұйымдастырудың ұлттық ережелерін бекітуді талап етеді.

Осыған байланысты, Заң жобасы шеңберінде Автомобиль көлігі саласындағы уәкілетті органға жүктер мен жолаушыларды халықаралық тасымалдауды жүзеге асыратын автокөлік құралдарының жүргізушілерін қосымша оқыту жөніндегі курстарды ұйымдастыру ережесін бекіту бойынша құзырет беру ұсынылады.

Қазақстан Республикасы «Автомобиль көлігі туралы» Заңының 19-10-бабының талаптарына сәйкес отандық тасымалдаушылармен жолаушылар мен багажды тұрақты халықаралық тасымалдауға рұқсат беру құжаттарын беру Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.Осы рұқсаттың нысаны, оны беру, тоқтату тәртібі мен шарттары, сондай-ақ оны беруден бас тарту негіздері автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидаларында регламенттелген12.

Алайда, бұл мәселелер Қазақстан Республикасы «Автомобиль көлігі туралы» Заңының 29-бабының бірінші бөлігіне сәйкес аталған ережелермен айқындалуға тиіс мәселелер тізбесіне кірмейді.

Осыған байланысты, осы бапты нормамен толықтыру ұсынылады, оған сәйкес Ережемен жолаушылар мен багажды автомобильмен халықаралық тұрақты тасымалдауды жүзеге асыруға рұқсат нысаны, оны беру, тоқтату тәртібі мен шарттары және оны беруден бас тарту негіздері айқындалады.

Олқылықтар мен коллизиялардың болуы Қазақстан Республикасы Су кодексіне және Қазақстан Республикасы «Ішкі су көлігі туралы» Заңына түзетулер енгізуді талап етеді.

Атап айтқанда, кеме қатынасы қауіпсіздігін қамтамасыз ету деп кеме қатынасы шлюздерін күтіп ұстау түсінілетінін ескере отырып, Қазақстан Республикасы «Ішкі су көлігі туралы» Заңының 15-бабы 4-тармағының 1) тармақшасында «ішкі су жолдарын күтіп ұстау» деген сөздерден кейін «және шлюздерді» деген сөзбен толықтырылсын, сондай-ақ бюджет заңнамасына сәйкес «мемлекеттік тапсырма» деген сөздер «мемлекеттік тапсырыс» деген сөздермен ауыстырылу ұсынылады.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Су кодексінің 66-бабы 4-тармағының 2) тармақшасында «теңіз суын алу» деген сөздерден кейін «және өзен» деген сөздермен толықтырылсын, өйткені барлық өзен кемелері, сондай-ақ теңіз кемелері сияқты, кеме қозғалтқышының, оның технологиялық жабдықтарының жұмысын қамтамасыз ету үшін бір мезгілде су алу мен ағызуды жүзеге асырады, алайда кодексте тек теңіз кемелеріне арнайы су пайдалануға рұқсат талап етілмейді деп көрсетілген.

Қазақстан Республикасы «Ішкі су көлігі туралы» Заңының 12-бабының 3-тармағына сәйкес ішкі су жолдары мен ондағы кеме қатынайтын гидротехникалық құрылыстарды күтіп ұстау жөніндегі жұмыстар жол жұмыстарын жүргізуге арнайы рұқсатсыз жүзеге асырылады.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Су кодексінің 126-бабында ішкі су көлігі туралы заңнамаға сәйкес су объектілерінде жол жұмыстарын жүргізуге рұқсат алу қажеттілігінің жоқтығы туралы ескертуді қарастыру қажет.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы «Автомобиль көлігі туралы» Заңының 11-бабының бірінші бөлігіне сәйкес уәкілетті органның лауазымды адамдары уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен әкімшілік құқық бұзушылық жасау фактілерін және уәкілетті органның лауазымды адамдарының іс-әрекеттерін тіркеу үшін техникалық құралдарды пайдалануға құқылы.

Теміржол көлігі саласындағы уәкілетті органның лауазымды адамдарының осыған ұқсас құзыреті Қазақстан Республикасы «Теміржол көлігі туралы» Заңының 88-4-бабының 4-1-бөлігінде көзделген.

__________________________

11 Қазақстан Республикасы келісімге 2007 жылы қосылды.

12 ҚР Инвестициялар және даму министрінің м. а. 26.03.2015 ж. № 349 бұйрығымен бекітілген.

Сонымен қатар заңнамада су көлігі саласындағы мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру кезінде уәкілетті органның лауазымды адамдарының құқығы көзделмеген.

Заңнамада осы бос орынды жою мақсатында Заң жобасында уәкілетті органның лауазымды адамдарының уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен әкімшілік құқық бұзушылық жасау фактілерін және уәкілетті органның лауазымды адамдарының іс-әрекеттерін тіркеу үшін техникалық құралдарды пайдалану құқығын белгілейтін Қазақстан Республикасының «Ішкі су көлігі туралы» және «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» заңдарына толықтырулар енгізу көзделген.

Сондай-ақ, Заң жобасы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріндегі өзге де коллизияларды, қайшылықтар мен олқылықтарды жоюға бағытталған.

Заң жобасы қабылданған жағдайда болжанатын құқықтық және әлеуметтік-экономикалық салдарлар

Заң жобасы қабылданған жағдайда мынадай оң құқықтық және әлеуметтік-экономикалық салдарлардың туындауы күтілуде.

Заң жобасы қабылданған жағдайда болжанатын құқықтық және әлеуметтік салдарды талдау елді мекендердің автожолдары мен көшелерінде автоматтандырылған өлшеу станцияларын (АӨС) орнату қолданыстағы көліктік бақылау жүйесі кезінде 10% орнына қозғалыстағы жүк автомобильдерінің кемінде

90% салмақты габаритті бақылаумен қамтуға мүмкіндік беретінін көрсетті.

Көліктік бақылаудың зияткерлік жүйесін енгізу барлық бизнес-үдерісті толық автоматтандыруға (жүк автомобилінің АӨС-ның әрекет ету аймағына кіруінен бастап және иесінің атына айыппұл төлеу туралы ұйғарымды жолдаумен аяқтай отырып) және көліктік бақылау органдары қызметкерлерінің өлшеу станцияларында болу қажеттілігін болдырмауға мүмкіндік береді.

Бұл көліктік бақылау бекеттерінің жұмысын оңтайландыруға, жолдағы сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге, автожолдардың сақталуын қамтамасыз етуге, заңсыз жүк тасымалдаушыларды көлеңкеден шығаруға мүмкіндік береді және соның салдарынан Қазақстан Республикасының аумағы бойынша ірі көлемді және ауыр салмақты автокөлік құралдарының жүріп өтуі үшін алынатын алымдар есебінен республикалық бюджет кірістерінің артуына ықпал етеді.

Бұл ретте ауыр салмақты автокөлік құралдарын пайдалану барлық нормаларды сақтай отырып, тиімсіз болады. Осыған байланысты, заңды іске асыру отандық трал шаруашылығын және жүк тасымалының баламалы түрлерін дамытуға мультипликациялық әсер береді.

Сонымен қатар, Заң жобасында Қазақстан Республикасы «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексінің (Салық кодексі) 552-бабының екінші бөлігінен автокөлік құралының рұқсат беру құжаттарын ресімдемей, сондай-ақ автокөлік құралының рұқсат етілген параметрлерін бұза отырып жүріп өту фактісі анықталған жағдайда, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүріп өту үшін алым сомасын төлеу туралы талапты алып тастау көзделген.

Түзету қабылданған жағдайда ірі көлемді және ауыр салмақты автокөлік құралының өткен қашықтығы үшін алым түріндегі түсімдерден республикалық бюджет кірістерінің қысқаруы болжанады.

Өткен қашықтық үшін алымды алып тастау кезінде республикалық бюджет кірістерінің жыл сайынғы қысқаруының есебі келесі формула бойынша жүргізілді:

сонда:

X = рұқсат беру құжаттарын ресімдемей, сондай-ақ рұқсат етілген салмақ габаритті параметрлерін бұза отырып, автокөлік құралының жүріп өткен қашықтығы үшін алынатын алымның орташа жылдық сомасы.

және т.б. = 2016, 2017 және басқа жылдары рұқсат етілген салмақ габаритті параметрлерінің бұзылуы және рұқсат беру құжаттарын ресімдемей автокөлік құралының жүріп өткен қашықтығы үшін өндіріп алынған алымның жалпы сомасы.

Алымдар сомасы (теңгемен)	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
Арнайы рұқсат беру кезінде алдын ала төленген алым сомасы	2 млрд. 383 млн.	2 млрд. 571 млн.	3 млрд. 271 млн.	3 млрд. 607 млн.
Арнайы рұқсатсыз нақты өткен қашықтық үшін алым сомасы	280 млн. 877 мың.	332 млн. 877 мың.	302 млн. 494 мың.	273 млн. 666 мың.
Алдын ала төленген өндіріп алынған алым сомасымен салыстырғанда анықталған бұзушылықтар бойынша өндіріп алынған алым үлесі (арнайы рұқсатсыз іс жүзінде өткен қашықтық үшін)	10,5 %	11,4%	8,5%	7 %

Х = (280 млн. 877 мың. + 332 млн. 877 мың. + 302 млн. 494 мың. + 273 млн. 666 мың.) / 4 = 305 млн. 11,3 мың. теңге.

Осылайша, Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексіне (Салық кодексіне) жоғарыда көрсетілген түзетулер қабылданған жағдайда жыл сайын республикалық бюджет кірісінің 305 млн.11,3 мың теңгеге төмендеуі болжануда.

Дегенмен, Заңның салмақты көлемді бақылауды автоматтандыру бөлігінде нормалары қабылданған жағдайда, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша ірі көлемді және ауыр салмақты автокөлік құралының жүріп өтуі үшін алынатын алымдар есебінен республикалық бюджет кірістерінің екі еседен астамға ұлғаюы болжанады.

Диспетчерлеудің бірыңғай жүйесін енгізу және тұрақты емес тасымалдаушыларды спутниктік навигация (GPS) аппаратурасымен жарақтандыру жолаушылар тасымалының қауіпсіздігі мен сапасын арттыруға және жолаушылар мен багажды заңсыз тасымалдаушыларды көлеңкеден шығаруға ықпал етеді.

Диспетчерлеудің бірыңғай жүйесін құру тасымалдаушылардан онлайн режимде тексеру үшін қажетті ақпаратты (лицензияның болуы, жолаушылардың тізімі, рейс алдындағы медициналық тексеруден, көлік құралының техникалық байқаудан өтуі) алуға және оларды көліктік бақылау пункттерінде анық құқық бұзушылықтар болған кезде ғана тоқтатуға мүмкіндік береді.

Заң жобасы қабылданған жағдайда теміржол көлігіндегі авариялар мен апаттарды, сондай-ақ кемелермен болған авариялық жағдайларды тексерудің тиімділігін арттыру, нәтижесі суға батқан мүлік болып табылатын теңіз аварияларының салдарын жою тәртібін реттеу, сондай-ақ тұтастай алғанда көлік саласын құқықтық реттеуді одан әрі жетілдіру күтілуде.

Заң жобасын қабылдау теріс әлеуметтік-экономикалық және құқықтық салдарға әкеп соқпайды.

Басқа заңнамалық актілерді әзірленіп жатқан Заң жобасына бір мезгілде (кейіннен) сәйкес келтіру қажеттiлiгi.

Заң жобасы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексіне (Салық комитеті), Қазақстан Республикасының Су кодексіне, Қазақстан Республикасының «Автомобиль көлігі туралы», «Автомобиль жолдары туралы», «Жол жүрісі туралы», «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы», «Ішкі су көлігі туралы», «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуді көздейді.

Заң жобасы нысанасының өзге нормативтiк құқықтық актілермен реттелуі.

Заң жобасының мәні Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексімен, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексімен, салалық заңдармен және көлік саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілермен регламенттеледі.

Қаралып жатқан мәселе бойынша халықаралық тәжiрибенiң бар болуы.

Көлік құралдарының салмақ габаритті параметрлерін өлшеудің автоматтандырылған станцияларын енгізу мәселесі бойынша

АҚШ. АҚШ-та шамамен 15.000 автоматты таразы бақылау кешені бар, оның құрамына алдын ала селекция, төмен жылдамдықпен өлшеу және станционарлық таразыларда бақылау жабдықтары кіреді. Бұл ретте автожол бойында жүк автомобилінің жүргізушісін өлшеу станциясының бар екендігі туралы хабардар ететін жол белгілері, сондай-ақ көлік құралдарын дәнекерлеуге арналған белгілер, яғни жеңіл автокөлік құралдары бұдан әрі жүреді, ал жүк автомобильдері тек жүк автомобильдеріне арналған жолаққа оралады.

Жүк автомобильдерінің қозғалыс жолағында қозғалыста салмақ габаритті өлшеуді (Weigh-in-motion) жүзеге асыратын кешен орнатылған.Егер салмақ габаритті параметрлер рұқсат етілген шектерде болса, бағдаршам автокөлік құралын бағыт бойынша одан әрі жүру үшін барлық автокөлік құралдары үшін қозғалыс жолағына бағыттайды;

Рұқсат етілген салмақ габаритті параметрлердің артуын немесе рұқсат етілген параметрлердің шекті мәндеріне жақын тіркелген кезде бағдаршам автокөлік құралын осьтік өлшеу үшін стационарлық таразы жабдығы бар өлшеу станциясына жібереді.

Бұл жүйе ашық жүйе болып табылады (шлагбаумсыз), «өлшеу станциясы» белгісі әрекет еткен сәттен бастап өлшеу аяқталғанға дейін автокөлік құралы қозғалысының барлық бағыты фото-Бейне бақылау камераларымен белгіленеді.

Салмақтық бақылауды жылжымалы өлшегіш құрылғылармен жабдықталған жол полициясының патрульдік қызметі де жүзеге асырады.

АҚШ-та сондай-ақ орташа жылдамдықпен жүк автомобильдерін өлшейтін арнайы көпірлер (WIM Bridge) жұмыс істейді.

Польша. Польшада автокөлік құралын қайта тиеу фактілері жол бетіне орнатылған датчиктері бар динамикалық таразылармен және бейнебақылау камераларымен тіркеледі.

Рұқсат етілген параметрлердің асып кетуін тіркеген кезде мемлекеттік тіркеу нөмірі туралы мәліметтер көлік құралын тоқтату және оны стационарлық таразы габаритті кешендерде өлшеу үшін жол инспекторларына беріледі.

Литва. Елімізде қозғалыстағы бұзушылықтарды бақылау бойынша көпфункционалды жүйе іске қосылды. Аталған жүйе автокөлік құралдарының салмақтық және габариттік параметрлерін өлшейді, мемлекеттік нөмірлерді анықтайды қозғалыс қарқындылығы туралы ақпаратты жинайды. Жүйеде жиналған деректер жол алымдарының төленуін, міндетті сақтандырудың болуын және техникалық байқаудан өтуін тексеру үшін пайдаланылады. Бұл жүйе салмақ габаритті параметрлерден асып түскені және басқа да бұзушылықтар үшін айыппұл талондарын жібереді.

Автокөлік құралының салмақ габаритті параметрлерін тіркеу жүйесі белгіленген мәннен төмен емес жылдамдықта жүзеге асырылады.

Автоматтандырылған жүйелердің әрекет ету аймақтарында жылдамдықты белгілі бір мөлшерден төмен төмендетуге тыйым салатын жол белгілері орнатылған, белгілердің жанында көлік құралдарының мемлекеттік тіркеу нөмірлерін тіркеу үшін фото-бейнекамералар орнатылған.

Автоматтандырылған жүйелер аймағында жылдамдықты төмендету тіркелген жағдайда, бұл бұзушылық салмақ габаритті бақылаудан өтуден жалтару ретінде қаралады және осы бұзушылық үшін рұқсат етілген салмақ параметрлерінен асып түскені үшін айыппұл санкциялары көзделген.

Венгрия. Венгр құзыретті органдарының ақпаратына сәйкес 2017 жылғы қыркүйекте Венгрияда қазіргі уақытта 89 өлшеу пункт нүктесін қамтитын салмақтық бақылаудың автоматтандырылған жүйесі енгізілді (оське жүктемені өлшеудің ұлттық жүйесі). Көлік құралын өлшеу пункт нүктесі арқылы өту кезінде жол жабынының астында орналасқан датчиктер көлік құралының осіне түсетін жүктемені және жалпы массасын автоматты түрде анықтайды, бір мезгілде тіркеу нөмірі бойынша сәйкестендірумен автомобильге фототүсірілім жүргізіледі. Рұқсат етілген салмақтық параметрлерден асып кету анықталған жағдайда жүйе жол инспекциясының жақын өкілдеріне ескерту жасайды, олар айыппұл төлеуді қамтамасыз ету және бұзушылықтарды жою үшін трассада тиісті көлік құралын тоқтата алады. Көлік құралын тоқтату мүмкіндігі болмаған кезде жүйе айыппұл туралы хабарламаны тікелей тасымалдаушыға жөнелтуді қамтамасыз етеді (объективті жауапкершілік қағидаты). 2017 жылғы 31 желтоқсанға дейін дайындық кезеңінде бұл автоматтандырылған жүйе тестілік режимде жұмыс істеді – тасымалдаушыларға анықталған бұзушылықтар туралы, бірақ айыппұл санкцияларын қолданбай. 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап автоматтандырылған жүйенің көмегімен анықталған тәртіп бұзушыларға Елеулі санкциялар қолданыла бастады. Қазіргі уақытта салмақтық шектеулерді асырғаны үшін айыппұл мөлшері 500 мыңға дейін болуы мүмкін. (шамамен 640 мың теңге), ал осы бақылаудан жалтару әрекеті үшін – 800 мың Венгр форинтіне дейін (1 024 мың теңге). Айта кету керек, Венгрияның бақылау органдары кәдімгі жол тексерулері үшін тасымалданатын HAENNI автомобиль таразылары мен Таразы станцияларын пайдалануды жалғастырады және осы бақылаудың нәтижелері негізінде жалпы тәртіппен айыппұлдар салынуы мүмкін.

Түркия. Қозғалыстағы көлік құралдарын осьтік өлшеу жүйелері тек жүк автомобильдерінің жүріп-тұруына арналған автомобиль жолдарының жеке бөлінген жолақтарында орнатылған.

Бұл жүйенің негізгі артықшылықтары негізгі ағыс үшін кедергілердің болмауы, аз жылдамдықпен өлшеудің жоғары дәлдігі болып табылады. Сонымен қатар, жүйенің балама жол мен қажетті инфрақұрылымды салуға арналған шығыстарына байланысты шығындары бар.

Ресей. Ресей Федерациясының автожолдарында 280 – ден астам салмақ габаритті бақылау пункттері жұмыс істейді, оның ішінде станционарлық – 54, жылжымалы – 150 және автоматты-78.

Бұл ретте 2024 жылға дейін салмақ габаритті бақылаудың 350-ден астам Автоматты пункттерін енгізу жоспарлануда. Сонымен бірге қолданыстағы АПВ бір сатылы өлшеу режимінде жұмыс істейді, бірақ жоғары қателік проблемасы бар.

АҚШ пен Еуропаның тәжірибесі бойынша алдын ала селекциядан кейін көлік құралдарын бақылау өлшеуге арналған бірыңғай кешенге станционарлық және автоматтандырылған пункттерді біріктіру жөніндегі пилоттық жоба қарастырылады.

Украина. 2018 жылдың соңында Украинада қозғалыс автомобильдерін өлшеудің пилоттық жобасы іске қосылды. 7 ай ішінде автоматты өлшеуге арналған алты алаң Украина астанасына кіретін жолдарда салынатын болады. Пилоттық жоба екі-үш жыл ішінде елімізде осындай 200-250 пунктерді кеңейтіп, орнатуды жоспарлап отыр.

WIM жүйесі its жалпы жүйесінің (зияткерлік көлік жүйесі) бөлігі болуға тиіс. Жүйе келесі құрамдарды біріктіреді: Traffic Control (трафикті бақылау), Automatic Speeding Control (жылдамдықты автоматты бақылау), Tolling (жүк көліктерінің қозғалысын бақылау және жүк көліктерінен төлем жинау), WiM (жүк көліктерін қозғалыста өлшеу).

Қозғалыста өлшеу жүйесін енгізу бойынша пилоттық жоба (WIM) - келісім-шарттың құны $6, 441 854,19 құрады .

WIM жүйелерін жайластыру мерзімі-7 күнтізбелік айға дейін.

Германия. Германия жолдарында Автоматты салмақтық бақылауды енгізу 2010 жылдан бастап қолға алынуда. 2017 жылдың мамыр айынан бастап Солтүстік Рейн-Вестфалия (Nordrhein-Westfalen) федералды жерінде орналасқан А33 автобанында.

Жол төсеміне салынған индукциялық ілмектер қозғалыс қарқындылығы мен осьтердің санын есептеуге жауап береді. Төрт датчигі бар салмақ өлшеу арқалығы да жол бөлігіне салынған. Датчиктер жүк көлігінің немесе автопоездың әрбір осінен жүктемені тіркейді. Жабдық Автомобиль мен тіркеменің қандай осьтері бар екенін біледі және автопоездың толық салмағын есептейді.

Барлық деректер Германияның Федералдық автомобиль жолдары ғылыми-зерттеу институтына (BASt) және ФУГП-ға онлайн беріледі. Алынған ақпарат жол желісінің дамуын болжау және көптеген көпір құрылыстарының тозған жай-күйіне және негізгі автомагистральдардың шамадан тыс жүктелуіне байланысты жолдарды жөндеу және салу жоспарларына түзетулер енгізу үшін өңделеді

Неміс ережелері бойынша артық тиеуге айыппұл санкциялары жүргізушіге да, машинаның артық тиеумен шығуына жол берген жауапты адамға да жүктеледі. Бұл көлік құралының иесі де, жүк жөнелтушінің өкілі де болуы мүмкін. Ақшалай айыппұлдан басқа айыппұл балдары берілуі мүмкін. Белгілі бір балл санын жинаған кезде жүргізуші көлік құралын басқару құқығынан айырылады.

Финляндия. Қазіргі уақытта Финляндияда белсенді жұмыстар жүргізілуде,халықаралық көлік дәліздеріне кіретін автожолдар желісін ұшқышсыз қозғалысқа арналған инфрақұрылыммен жабдықтау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Бұл бағытта ScanWay жобасы шеңберінде Хельсинки – Санкт-Петербург – Мәскеу Халықаралық зияткерлік көлік дәлізін құру табысты іске асырылуда,оны іске асыру шеңберінде жөнелтушінің жүкті тасымалдаудың барлық жолында бақылау мүмкіндігін қамтитын жүк тиелген фур жақындағаны туралы кеден қызметкерлерін алдын ала ақпараттандыру жүйесін енгізу болжанады.

Сондай - ақ Smart Silk Way («ақылды Жібек жолы») халықаралық жобасын енгізу Еуропа - Ресей-Қытай автомобиль көлік дәлізін дамытуға бағытталған. Жоба шеңберінде бірнеше зияткерлік көлік жүйесін дамыту көзделген, олар жолдағы жағдайды толығымен бақылауға мүмкіндік береді, көлік дәлізінде үлкен жүк көлігін салмақ габаритті бақылаудың автоматтандырылған жүйесінің болуы болжанады.

Нидерланды. Нидерландыда Еуропалық салмақ өлшеу саласындағы ең маңызды соңғы әзірлемелердің бірі голландиялық Wim-NL және WIM-Hand (van Doorn 2000, van Loo 2004) жобалары болды. Сондай-ақ, Wim алдын ала іріктеу бағдарламалары жасалды, олар оларды идентификациялауды жеңілдету үшін тиелген жүк көліктерінің бейнелерін пайдаланады. WIM жүйесі шамадан тыс жүктелген жүк машиналарын сәйкестендіреді және қозғалыс ағынынан төмен статикалық өлшеу станциясында персоналға берілетін бейнені жасайды. Өлшеулер мен бейнелер сондай-ақ компанияны профильдеу және алдын алу іс-шаралары үшін жол қозғалысы инспекциясына жіберіледі.

Суға батқан кемелерді жою бойынша

АҚШ заңнамасымен суға батқан кеменің меншік иесіне өз бюджет қаражатынан кемені дербес алып тастауға талаптар көзделген, алайда, егер ол кемені уақтылы көтеруден бас тартса, онымен Мемлекеттік қызметтер айналысады, ал меншік иесі көтерілу бойынша мемлекеттік қызметтердің шығындарын өтеуден бас тартқан жағдайда меншік иесі қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Жапония сондай-ақ жалпы сыйымдылығы 100 тіркелімдік тоннадан астам барлық кемелерге қатысты қаржылық қамтамасыз етудің дәлелін талап етеді, оған «егер кеме Жапонияның аумақтық суларында суға батқан және онда қалған жағдайда» төлеуді қажет етеді.

Ресей Федерациясында кеме қатынасы үшін тікелей қауіп болмаса, онда суға батқан кеме иесінің рұқсатынсыз оны түбінен көтеруге Заңды мүмкіндік бермейді. Бірақ су басқан кемелердің жартысынан көбі меншік иесі жоқ. Меншік иесі кемені сот шешімі немесе прокуратура ұйғарымы бойынша ғана дербес көтереді. Бірақ оларды беру үшін маңызды негіздер, оның ішінде экологиялық зиян қажет.

Норвегияда суға батқан кемелерді Норвегияның теңіз әкімшілігі атынан алып тастау туралы сақтандыру және өзге де қаржылық қамтамасыз ету туралы куәліктерді олардың екі жақты келісіміне сәйкес Дания береді. Норвегияның қолданыстағы заңнамасында жауапкершілік субъектісін айқындау тіркелген меншік иесіне қарағанда кеңірек, оған кеме иесі де енгізілген.

2017 жылғы 5 желтоқсанда Түркия парламенті өз заңнамасына түзетуді қабылдады, оған сәйкес порттың құқықтық аймағы шегінде белсенді емес және суға батқан кемелер кеме қатынасы қауіпсіздігіне қатер төндіретін 45 күннен аспайтын кезең ішінде ауыстырылуы тиіс. Порттың билік орындары, егер олар осы 45 күн ішінде ауыстырылмаса немесе жойылмаса, белсенді емес кемелерді сатуға немесе жоюға құқылы. Бұдан басқа, порт билігі кемені алып тастау үшін иесіне берілген уақыттың аяқталуын күтпестен, жүкті және бункерлік отынды алып тастау сияқты өз қалауы бойынша басқа да қажетті алдын алу шараларын қабылдай алады.

Бұдан басқа, порттарда кеме қатынасы қауіпсіздігіне қауіп төндіретін Кемелерді сату рәсімі енді тек соттың шешімі бойынша ғана емес, порт капитаны да жүргізілуі мүмкіндігі кіреді.

Заң жобасын іске асыруға байланысты болжанатын қаржылық шығындар

Заң жобасын іске асыру көлік құралдарының салмақтық және көлемдік параметрлерін өлшейтін автоматтандырылған станцияларды (АӨС) салу және енгізу бөлігінде бюджет қаражатынан қосымша қаржылық шығындарды талап етеді.

Бақылау өлшеуге, электр энергиясын шығаруға, ақылы тұраққа, жарық беруге және ангарға арналған алаңның құрылысын ескере отырсақ, бір АӨС-ның алдын ала құны 140 млн. теңгеге тең болып табылады.

Республикалық және жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарында, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу пункттерінде, сондай-ақ елді мекендерге кіреберістерде жалпы сомасы 12 млрд.теңгеге 85-тен астам өлшеу станцияларын орнату болжанып отыр.

Бұл ретте барлық орнатылған АӨС-ға ай сайынғы техникалық қызмет көрсету бойынша шығыстар 2,5 млн.теңгені құрайды.

[1] Анықтама: Бүгінгі күні Қазақстандағы жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 95,9 мың км құрайды. Халықаралық және республикалық маңызы бар автожолдар желісінің ұзақтығы 24,3 мың км, оның 87% жақсы және қанағаттанарлық техникалық жағдайда. «Нұрлы жол» Мемлекеттік бағдарламасы аясында 2015-2019 жылдарға арналған жалпы сомасы 1,1 трлн. Теңгенә құрайтын халықаралық және республикалық маңызы бар 8 мың км автожол салынды, қайта жаңартылды және жөнделді, оның ішінде I және II техникалық санаттағы 3 мың км автожол.

[2] «Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабының 9-2) тармақшасына сәйкес арнайы автоматтандырылған өлшеу құралы – метрологиялық салыстырып тексеруден өткен, фото-, бейнетүсірілімді жүзеге асыратын, автоматты режимде жұмыс істейтін, автокөлік құралдарының түрін, маркасын, мемлекеттік тіркеу белгісін, салмақтық және (немесе) көлемдік параметрлерін және қозғалыс жылдамдығын тіркейтін сертификатталған арнайы бақылау-өлшеу техникалық жабдығы.

[xfvalue_img]