Батыс Қазақстан облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының бас маманы Ахонова Анаргүл Қайырғалиқызымен, «Соттағы тіл мәртебесін арттыру» такырыбында сұхбат

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі-қазақ тілі» деп тұңғыш рет атап көрсетіліп, қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе беріліп. Қазақстан Республикасы Конститутциясының 7-бабында: «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл –қазақ тілі» екендігі баян етіліп, заңды түрде күшіне енді. Сөйтіп, қазақ тілі дамуының жаңа кезеңі басталған болатын.

Сол уақыттан бері қазақ тілінің тынысы ашылып, қоғам өңірінің бірқатар салаларында қолданыс аясы кеңейе түскені рас. Ең бастысы-ана тіліміздің тағдырына алаңдайтын халқымыздың үміті оянып, тіліміздің болашағына сеніммен қарайтын болды. Ендігі жерде қазақ тілінің заңдық мәртебесін алға ұстап, мемлекеттік тілдің қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы қызметіне қоятын талабы күшейе түсті. Мемлекеттік және өзін-өзі басқару орындарындағы тілге қатысты психологиялық ахуал күрт жақсарып кетпегенімен, азда болса оң өзгерістер бар екені анық.

Қазақ тілінің бүгінгі жағдайы мен оның мәртебесін биіктетіп, қолданыс аясын кеңейту, отандастарымыздың мемлекеттік тілге деген ықыласын оятып, намысын қайрау бағытында көп айтылып та, жазылыпта келеді.

Мемлекеттік тілдің дамуына не кедергі болып отыр деп ойласыз, өз пікіріңізді айта кетсеңіз?

-Меніңше, мемлекеттік тілдің қолданыс аясының кеңеймей отыруының бірнеше себебі бар.

Ең басты себеп, қазақ ұлты өкілдерінің ана тіліне деген немқұрайлылығы-ұлттық намыстың жоқтығынан. Ұлтын сүйетін әрбір адам, мейлі ол мемлекеттік тіл болмағанның өзінде, өз ана тілін көкке көтеріп, ерекше қадірлеп, сол тілде сөйлеуді тіпті ойлауды парыз санамақ.

Өз ұлтының қадір қасиетін ана тілі арқылы ұлықтап, ата-бабасының асыл аманатындай ардақтамақ. Ал, ұлан-байтақ аумақты алып жатқан Қазақстан Республикасы деп аталатын тәуелсіз елдің мемлекеттік тілі болып саналатын ана тілімізде сөйлемей, өзге тілге басымдық беруіміз – елдігімізге сын, аманатқа қиянат болып табылатыны сөзсіз. Отан отбасынан басталады дегендей, отбасындағы тәлім тәрбиге де көп мән берген жөн деп есептеймін, өйткені, тілге деген құрметте отбасынан басталады, балалардың бойына қазақи қарым-қатынас мәдениетін сіңіріп, әрбір отбасы қазақ тілін құрметтеуге баса мән беру керек деп ойлаймын.

Өзіңіз қызмет атқарып отырған қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотында мемлекеттік тілді қолданудың жәй күйі қалай, ол туралы не айта аласыз?

-Батыс Қазақстан облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының ұжымында қызметкерлердің басым көпшілігі қазақ ұлтынан болғандықтан, қазақ тілін толық меңгерген судьялар мен мамандар, сондықтанда қолдану деңгейі 100 пайыз деп айтуға болады және мемлекеттік тілді одан әрі дамыту мақсатында әр тоқсан сайын семинар сабақтар, тренингтер өткізіліп тұрады. Бұдан бөлек, Батыс Қазақстан облыстық тілдер дамыту басқармасымен мемлекеттік тілді жетілдіру мақсатында тестілеуден өткізіледі, сонымен қатар, үздік аудармашы, шешен сөйлеу сияқты, мемлекеттік қызметкерлер арасындағы сайыстарға да қызығушылықпен қатысамыз.

Қазақ тілінің мәртебесін арттыруға қандай жұмыстар жүргізілуде?

-Тіл мәртебесін арттыру мақсатында қазақ тілін білу деңгейін бағалаудың «ҚАЗТЕСТ» жүйесі енгізілді және тілді жетілдіру, оқыту мақсатында облыстық тілдерді дамыту орталығымен курстар өткізіліп отырады. Бұдан басқа, қаралып аяқталған істер бойынша бұқаралық ақпарат құралдарына қазақ тілінде брифингтер өткізіліп отырады, бұның өзі де бір қадам болсада қазақ тілінің мәртебесін арттыруға қосылатын үлес деп есептеймін.

 Соттағы құжатайналымы туралы айтып өтсеңіз?

-Құжат айналымына келетін болсақ, 2024 жылы кіріс құжаттардың саны күні бүгінге 2442 құрайды, оның ішінде 2406 қазақ тілінде түскен, яғни арыздар, тапсырмалар, сұраухаттар, хабарламалар, жолдамахаттар, ал шығыс құжат саны 3379 болса оның барлығы да қазақ тілінде жасақталып, қажет болған жағдайда аудармасымен қоса жолданған, ішкі құжат айналымы толықтай 100 пайыз қазақ тілінде жүргізіледі.

2024 жылы қылмыстық істердің жалпы саны 57 болса оның басым бөлігі қазақ тілінде келіп түскен, қылмыстық істер бойынша қажет болған жағдайда аудармашы қатыстырылады, яғни қазақшадан орысшаға немесе орысшадан қазақшаға, ол яғни тараптардың өтініші бойынша.   

Мемлекеттік тілге қатысты, өз салаңызда қандай ұсыныс енгізілгенін қалар едіңіз?

-Сот саласы болғандықтан, сотқа келетін адамдар әділдік іздеп, қандайда бір даудың шешімін табу үшін келеді, сондықтанда, шешен сөйлеу мәдениетін қолға алуды ұсынғым келеді, себебі, соңғы жылдары медиация- яғни бітімгершілікке келу көп дауларды шешуге септігін тигізіп келеді, осыған байланысты, «аталы сөзге арсыз ғана тоқтамайды» дегендей, дауды тоқтату үшін шешендік сөздің де септігі зор.