Есінің дұрыстығы жоққа шығарылмайтын психикасы бұзылған адамдарлың қылмыстық жауаптылығы
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыс жасаған кезде психикасының бұзылуы салдарынан өз әрекеттерінің іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық көлемде түсіне алмаған не оларға ие бола алмаған есі дұрыс адам қылмыстық жауапқа тартылуға тиісті делінген. Расымен де, ҚР ҚК-де ақыл-есі кем немесе шектеулі деген ұғым алғаш рет пайда болып отыр. Заңға сәйкес анықтама шектеулі ақыл-ой қылмыс жасаған адамның ақыл-есі мен ақыл-есінің арасындағы аралық емес, ол ақыл-ойдың құрамдас бөлігі болып табылатыны сөзсіз.
Заң шығарушы орган шектеулі ақыл-ойдың мазмұнын заңды және медициналық кретерийлердің болуымен де байланыстырады. Бұл ретте, ақыл-есінің кемуі Заң кретерийлерінің зияткерлік белгісі мыналар:
1) адамның өз іс-әрекеттерінің нақты сипаты мен қоғамдық қауіптілігін ұғыну қабілетінің шектеулілігінде;
2) ерік белгісіне өз іс-әрекеттерін басқару қабылетінің шектеулілігін жатқызуға болады.
Осылайша, ақыл-ойдың кемдігі заңды критерийінің болуы үшін адамның іс-әрекетінің нақты сипаты мен оның қоршаған ортаға қауіптілігі туралы хабардар болу дәрежесін, сондай-ақ психикасы қалыпты болмаған адамның өз іс-әрекеттерін басқара білу қабілетін анықтау қажет.
Кем ақыл-ойдың медициналық критерийі психикалық ауытқулардың, яғни мінез-құлыққа әсер ететін психикалық бұзылулардың тізімімен ұсынылған. Бірақ, сонымен бірге, адамның іс-әрекеттің нақты сипаты мен қоғамға қауіптілігін түсіну, сондай-ақ оны басқару қабылетін жоққа шығармайды.
Ақыл-есі шектеулі деп танылған адам қылмыстық жауаптылыққа тартылуы тиіс. Алайда, қылмыс жасаған кезде адамның психикасының бұзылуына байланысты оның іс-әрекетінің нақты сипаты мен қоғамға қауіптілігін толық түсіне алмауы немесе өз әрекеттерін басқара алмауы. Заңнамаға сәйкес, сот жаза тағайындау кезінде жауапкершілікті жеңілдететін мән-жай ретінде ескереді және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тағайындау үшін негіз бола алады.
А. Ногербекова
Қылмыстық істер жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық
әскери сотының бас маманы
[xfvalue_img]
