Сатыбалды Дәулеталин: «Барлық қызметкерлерге еңбек кепілдіктерін қамтитын Жаңа әлеуметтік келісімшарт қажет»

  Моңғолия астанасы Ұланбатыр қаласында Халықаралық еңбек ұйымымен бірлесіп ұйымдастырылған «Орталық Азиядағы кәсіподақтардың әлеуеті мен ынтымақтастығын нығайту және ілгерілету» атты Орталық Азия елдерінің кәсіподақтар кеңесінің (ОАЕКК) өңірлік конференциясы өз жұмысын бастады. Конференцияға бес елдің – Қазақстан, Қырғызстан, Моңғолия, Тәжікстан және Өзбекстанның кәсіподақ жетекшілері және ACTRAV/ХЕҰ Еңбеккерлер бюросының директоры Мария Хелена Андре бастаған ХЕҰ өкілдері қатысуда.

Орталық Азия елдері кәсіподақтар кеңесінің Бас хатшысы, Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Сатыбалды Дәулеталин өзінің құттықтау сөзінде өңірдің ұлттық кәсіподақ орталықтары – ОАЕКК мүшелерінің ACTRAV/ХЕҰ Еңбеккерлер бюросының басшылығы тарапынан жан-жақты қолдауды атап өтті.

Оның айтуынша, кәсіподақтар жылдар бойы тұрақтылықты көрсетіп,еңбек саласындағы және жалпы қоғамдағы өзгерістерге бейімделуді жалғастыра алады.

«Кәсіподақтар болашақты жақсартуда және инклюзивті адам дамуы мен азаматтық белсенділікті ілгерілетуде, сондай-ақ демократияны нығайтуда және әлеуметтік әділеттілікті ілгерілетуде орталық рөл атқара беруі керек. Сондықтан бізге жұмысшылар, үкімет пен кәсіпорындар арасындағы Жаңа Әлеуметтік Келісімшарт қажет. Ол барлық жұмысшылар үшін жалпыға бірдей еңбек кепілдіктерін қамтуы керек. Жаңа әлеуметтік келісімшартты іске асыру жұмыскерлердің құқықтарын құрметтеуді, ең төменгі жалақымен және ұжымдық келіссөздермен лайықты жұмыс орындарын мен ұжымдық келіссөздердің, әлеуметтік қорғаудың, бизнес операцияларын тудыратын тексеру мен есеп берудің және әлеуметтік диалог климат пен технологияға қатысты әділ өтпелі шараларды қамтамасыз етеді », - деді Сатыбалды Дәулеталин.

Бас хатшы бүгінгі таңда кәсіподақтар кәсіподақ құқықтарының бұзылуынан, еңбек қатынастарының өзгеруінен, құрылымдық экономикалық өзгерістер мен күйзелістерден бастап тиімді басқаруға дейінгі көптеген қиындықтарға тап болғанына қарамастан, кәсіподақ қозғалысы жұмысшылардың құқықтарын құрметтеуге және еңбек жағдайларына негізделген «Еңбеккерлер үшін жұмыс істейтін Еңбек әлемін» қалыптастыруға ұмтылатынын атап өтті. 

  Оның пікірінше, еңбек нарығындағы барлық құрылымдық өзгерістер кәсіподақ мүшелерінің мүдделерін ұйымдастыруға және ұсынуға қатысты, сондай-ақ жаңа өзекті міндеттерді шешу үшін олардың әлеуетін арттыру тұрғысынан проблемаларды да, мүмкіндіктер де туғызады.

«Жаңа мыңжылдықтың басынан бастап кәсіподақтар әртүрлі мүшеліктерді ұсыну және оларға қызмет көрсету үшін қайта құрылымдау мен қайта құрудан өтті.  Жалақысы төмен жұмысшыларға кәсіподақтардың назарын күшейту ерекше маңызды. Бұған бейресми жұмысшылар, мигрант жұмысшылар және үй жұмысшылары кіреді. Олардың барлығы үшін әртүрлі еңбек жағдайлары, соның ішінде мерзімді және уақытша келісімшарттар да бар. Жақында кәсіподақтар цифрлық платформа қызметкерлерін таныстыруға ұмтыла бастады», - деді ОАЕКК Бас хатшысы.

Бұл ретте ол конференцияға қатысушылардың назарын кәсіподақ мүшелігін нығайту, дауысты күшейту және барлық деңгейлерде ықпал ету үшін кәсіподақ бірлігі мен ынтымақтастықтың маңыздылығына аударды.

«Ұлттық деңгейде кәсіподақтар ортақ нәтижеге қол жеткізу үшін жұмысшы қозғалысы аясында бірігіп жұмыс істеу арқылы бірлікке қол жеткізуге, кәсіподақ қозғалысын халықтың мұқтаж топтарына таратуға, сондай-ақ лайықты жұмыспен қамтуды, лайықты еңбек тапшылығы, лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету және т.б стратегиялық міндеттерді шешу үшін ұйымдық және ұжымдық әрекеттерді кеңейтуге назар аударуы керек. Халықаралық деңгейде біз үшін әріптестер тарапынан да, халықаралық ұйымдар тарапынан да кәсіподақ қозғалысының ынтымақтастығы мен жалпыға бірдей қолдауы маңызды. Ал бүгінгі кездесу – біздің ортақ мақсат пен бір жол – бірге болу екендігі дәлел болып отыр», – деді Сатыбалды Дәулеталин.

Ұлттық кәсіподақ орталықтардың халықаралық ынтымақтастығы тақырыбын дамыта отырып, ACTRAV/ХЕҰ Еңбекшілер бюросының директоры Мария Хелена Андре конференцияға қатысушыларды әлеуметтік әділеттілік коалициясы бойынша Халықаралық еңбек конференциясының 111 - ші сессиясының нәтижелері және Орталық Азия өңіріндегі еңбекшілердің құқықтарын қорғау мен ілгерілету жөніндегі ACTRAV /ХЕҰ саясаты туралы хабардар етті.

Конференцияның бірінші күні қатысушылар өңірлік еңбек нарығындағы бірқатар өзекті мәселелерді талқылап, оларды жүзеге асыру бойынша өз көзқарастарын ұсынды.

ACTRAV/ХЕҰ-ның Шығыс Еуропа және Орталық Азия бойынша үйлестірушісі Сергеюс Гловакацтың төрағалығымен өткен сессияда – «Бейресми жұмысшылардың мүдделерін білдіру және құқықтарын қорғау» ұлттық кәсіподақ орталықтары өзін-өзі жұмыспен қамтығандар санатының мәселелерін шешудің тәсілдерін ұсынды.             

 Қазақстанның ұлттық кәсіподақ орталығының ұстанымын ҚР Кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары Гүлнар Жұмагелдиева таныстырды. Оның айтуынша, Қазақстанда бейресми жұмыспен қамтудың өсуі байқалады. Өткен жылдың қазан айында өткен конференцияда Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясы бейресми жұмыспен қамту мәселелері бойынша егжей-тегжейлі зерттеу материалдарын ұсынды.

Зерттеуде стандартты емес жұмыспен қамту нысандары басым болатын, цифрлық және интернет-платформалар, өзін-өзі жұмыспен қамту және бейресми жұмыспен қамту секторларындағы әлеуметтік-еңбек қатынастарының құқықтық және практикалық ортасы талданды. Соңғы бір жылда жағдай айтарлықтай өзгерген жоқ. Мысалы, Қазақстандағы бейресми жұмыспен қамтылған жұмысшылардың ең көп үлесі ауыл шаруашылығы секторында қалып отыр, оған орман және балық шаруашылығы қызметкерлері де кіреді.

«Ауыл шаруашылығы әлі де бейресми жұмыспен қамтылғандардың негізгі қызмет түрлерінің бірі болып қала беретініне қарамастан, 2022 жылы осы саладағы қызметкерлер санының 653,7 мыңнан 577,3 мың адамға дейін елеулі төмендеуі байқалды. Ауылдардан келген адамдар ірі қалаларға барады және сол жерде жұмысқа орналасуға тырысады. Статистика құрылыс, өнеркәсіп, қызметтер, көлік сияқты "қалалық" салалардағы бейресми жұмысшылар санының өсуін көрсетеді. Осының салдарынан Қазақстанда қала және ауыл тұрғындарының саны арасындағы алшақтық күшейе түсті. Соңғы жылдары (2018 жылдан 2022 жылға дейін) еліміздегі қала халқының үлесі 4 пайыздық тармаққа, 57,6%-дан 61,5%-ға дейін өсті», - деп Гүлнар Жұмагелдиева ҚРКФ деректерін келтірді.

ҚР Кәсіподақтар федерациясының зерттеуіне сәйкес, ауыл шаруашылығында бейресми жұмыс істейтін жұмысшылардың проблемалық мәселелері негізінен басқа салаларда жұмыс істейтіндермен бірдей.

«Кәсіподақтар федерациясы жүргізген зерттеулер бейресми жұмыспен қамтудың таралу дәрежесін түсінуге және бағалауға ғана емес, сонымен қатар анықталған проблемалық мәселелерді шешу жолдарын ұсынуға мүмкіндік берді. Негізгі қорытындылар мыналарға бағытталған: бейресми жұмыспен қамту секторындағы жұмысшылардың көптігі фактісін мемлекеттік деңгейде мойындау; лайықты еңбек тапшылығы түріндегі, оның ішінде жұмыспен қамту кепілдіктерінің болмауы, әлеуметтік әріптестіктің қолжетімсіздігі, еңбек кірістерінің төмендеуі және олардың тұрақсыздығы, жұмыс уақытын бақылаудың төмендеуі, әлеуметтік сақтандырумен қамтудың қысқаруы, біліктілікті арттыруға қолжетімділіктің болмауы және т. б; атипті еңбек түрлерімен айналысатын қызметкерлердің проблемалары заңнамада тиісті құқықтық Регламенттің болмауына байланысты оң шешім таба алмайды; еңбек нарығындағы қызметкерлердің жағдайына да, олардың әлеуметтік қорғалуына  жұмыспен қамтудың стандартты емес нысандарының теріс әсерін азайту ісіндегі кәсіподақтардың рөлін күшейту қажеттілігі», - деп атап өтті Гүлнар Жұмагелдиева.

Дегенмен, спикердің айтуынша, қазақстандық өзін-өзі жұмыспен қамтыған сектор үшін – заң шығару деңгейінде біршама ілгерілеушілік бар. Еңбек және Әлеуметтік кодекстерге платформалық жұмысқа қатысты терминдер енгізілді - Интернет-платформаға қатысты анықтамалар берілді және тәуелсіз жұмысшы мәртебесі анықталды.

«Платформаларда жалдамалы жұмысшылар ретінде жұмыспен қамтылғандардың еңбек мәртебесінің құқықтық ресімделуі платформалық жұмыскерлерге базалық әлеуметтік-еңбек кепілдіктерінің автоматты түрде таралуына ғана әсер етіп қоймайды, сонымен қатар жұмыскерлерді кәсіподақтарға біріктіру мүмкіндігіне құқықтық негіз жасайды. Қазақстанда қашықтықтан жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбек жағдайлары заңнамалық тұрғыдан реттелді, онлайн-алаңдардың негізгі операторларымен бірлесіп азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесімен қамту схемаларының пилоттық жобасы іске қосылды. Міндеттемелерді орындауды жеңілдету үшін арнайы e-Sales Business мобильді қосымшасын пайдалану ұсынылды. Кәсіподақтар федерациясы еліміздің 12 өңірінде жұмыс істеуге ниетті Алматы қаласында жергілікті қызмет көрсету саласы қызметкерлерінің (сұлулық индустриясы, жүргізушілер) кәсіподақ ұйымын құруға көмек көрсетті, ол мүшелік құрамын кезең-кезеңімен көбейтіп, кәсіптер мен қызмет түрлерінің тізбесін кеңейтуді көздеп отыр. Біздің көмегімізбен қызмет көрсету саласы қызметкерлерінің Жергілікті кәсіподағын құру - кәсіподақ қатарына стандартты емес жұмыспен қамту саласындағы қызметкерлерді тартудың алғашқы тәжірибесі болып табылады», - деді ҚРКФ төрағасының орынбасары.

Дегенмен, елдің еңбек және кәсіподақ заңнамасына өзгерістер енгізуді талап ететін мәселелер әлі де көп. Гүлнар Жұмагелдиева Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясы ұсынған бірқатар шараларды айтты.

«Біріншіден, кәсіподақтарды тек өндіріс пен салалық негізде құруға шектеуді жою, сондай-ақ платформаны теңестіре отырып, платформаны жұмыспен қамтудың тұжырымдамалық аппаратын заңнамалық тұрғыдан бекіту арқылы еңбек және кәсіподақ заңнамасын жетілдіру қажет. Екіншіден, платформалық жұмыспен қамту саласында әлеуметтік әріптестік тараптарын, әсіресе жұмыс берушілер жағын анықтау үшін ұлттық деңгейде шешім қабылдау қажет. Қазіргі жағдайда кәсіподақтардың өкілдік және басқа да функцияларын жаңғырту қажеттілігі барған сайын өзекті болып отыр. Азаматтық қоғамның құрамдас бөлігі болып табылатын кәсіподақтар жұмысшыларды қорғаумен шектелмей, қызметтің әртүрлі салаларына көбірек еніп, өздерінің функционалдық бағытын кеңейтуі мүмкін», - деп атап өтті ҚРКФ Төрағасының орынбасары.

Конференция барысында жалпы өзекті мәселелерді шешу бойынша өз ұсыныстарын ОАЕКК -нің барлық мүшелері ұсынды. Ертең конференция өз жұмысын жалғастырады. Күн тәртібіне сәйкес қатысушылар еңбек даулары мен жанжалдарды шешудегі кәсіподақтар мен олардың әлеуметтік серіктестерінің рөлі мен іс-әрекетін қарастырады. Орталық Азия мемлекеттерінің кәсіподақ жетекшілері атап өткендей, мұндай ақпарат алмасу өңір жұмысшыларының құқықтары мен мүдделерін қорғауды жетілдіру жөніндегі жалпы шараларды іске асырудағы бірыңғай саясатты түзетуге мүмкіндік береді.

ҚР Кәсіподақтар Федерациясының медиаорталығы