Көлік министрлігі халықаралық жүк автотасымалдау нарығын алыпсатарлардан тазартуға ниетті

Бүгін Орталық коммуникациялар қызметі алаңында брифинг өтіп, шетелдік рұқсат бланкілерін бөлудің жаңа тәртібі талқыланды. Көлік министрлігіне қарасты Автокөлік және көліктік бақылау комитетінің төрағасы халықаралық жүк тасымалын жүзеге асыру үшін шетелдік рұқсат бланкілерін бөлудің жаңа тетігін көздейтін қағидалардың жобасын ұсынды. Сөз кезегінде Алтай Әлі рұқсат құжаттарын берудің өзгеше тетігін әзірлеу себептері туралы айтып берді.

2012 жылы әзірленген қолданыстағы тарату жүйесі шетелдік рұқсат бланкілердің жартысын жеке тасымалдаушыларға бір жылға бекітуді көздеді. Қажетті мөлшердегі бланкілер компанияларға олардың жұмыс тарихын ескере отырып берілді. Бұл ретте тасымалдаушыларға 100 күн мерзімге бос шетелдік рұқсат бланкілері ұсынылады. Бұл тәсіл көлеңкелі нарықта алыпсатарлық бағамен бланкілерді сатуға алғышарттар жасайды.

Министрлік әзірлеген жаңа жүйенің жобасы ешқандай шектеусіз жүктерді тасымалдау фактісі бойынша бланкілерді беруді көздейді.

«2023 жылдың сәуірінен бастап Қытай шекарасында осындай тетік пилоттық режимде енгізілді. Нәтижесінде алыпсатарлық 100% алынып тасталды. Бланкілерді алуға оңайлатылған қолжетімділік енгізілді, бұл ҚХР-мен тасымалдауды 2 еседен астам ұлғайтуға мүмкіндік берді. Бұл тәжірибені масштабтау шетелдік рұқсат бланкілерін үшінші тұлғаларға беру шарттарын қоспағанда, тасымалдауға нақты қажеттілігі бар тасымалдаушылар арасында құжаттарды ашық және әділ бөлуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді», - деді комитет төрағасы.

Ол сондай-ақ жаңа механизм бланкілер аяқталған кезде қазақстандық тасымалдаушылардың қажеттілігін ескере отырып, контрагенттермен шетелдік рұқсат бланкілерімен қосымша алмасуға мүмкіндік беретінін атап өтті. Жаңа қағидалар жобасы биыл қаңтар және ақпан айларында Алматы қаласында нарық қатысушыларымен екі рет талқыланды.

Сонымен қатар брифинг барысында Алтай Әлі және оның орынбасары Селим Қуанышұлы ЕАЭО елдерінің тасымалдаушыларына қатысты жүктерді «қайта тіркеу/қайта тиеу» жолымен тасымалдауға тыйым салуды тоқтата тұру себептеріне қатысты өзекті сұрақтарға егжей-тегжейлі жауап берді. Бұл кейбір кәсіпкерлердің пікірінше, ЕАЭО Кеден кодексіне қайшы келеді және басқа елдердің тасымалдаушыларының нарықты басып алуына қауіп төндіреді.

Ведомство өкілдерінің айтуынша, аталған Кодексте «қайта тіркеу/қайта тиеу» тетігі бойынша жүктерді тасымалдауға тыйым салынбаған. Жалпы алғанда, жүктерді «қайта тіркеу/қайта тиеу» жолымен тасымалдау жөніндегі заңнаманың нормалары Кодекске қайшы келмейді.

«2017 жылы елімізде қазақстандық және шетелдік тасымалдаушыларға жүктерді «қайта тіркеу» арқылы тасымалдауға тыйым салынды. Мұндай тыйым әлемнің кез-келген жерінде қолданылмаған, өйткені бұл тасымалдау логистикасын дамытудың негізгі принципіне сәйкес келмейді. Тыйым Қазақстанның халықаралық тасымалдарының жалпы нарығына кері әсерін тигізді. Егер тыйым салынғанға дейін (2017 жылға дейін) ҚР тасымалдаушыларының осы нарықтағы үлесі 51% құраса, онда тыйым салу кезеңінде ол 20%-ға төмендеді, ал тыйым алынғаннан бері ол 19%-ға өсті», - деді Комитет төрағасының орынбасары.

Қазіргі уақытта, мәселен, Қытай жүктерін тасымалдаудың басталуы ҚХР аумағында орналасқан шекаралық терминалдар болып табылады. Бұл терминалдарға қытайлық тасымалдаушылар Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен (Оңтүстік Корея, Гонконг, Малайзия, Вьетнам және т.б.) жүктер жеткізеді. Қайта тіркеуге/шамадан тыс жүктеуге тыйым салу кезінде бұл жүктерді алу іс жүзінде мүмкін болмайды, өйткені қазақстандық тасымалдаушылардың осы елдерге жету мүмкіндігі жоқ. Сондай-ақ Ауғанстаннан, Пәкістаннан және Украинадан жүктерді жеткізу қажеттілігі бар, онда қазақстандық автотасымалдаушылар қауіпсіздік мақсатында тасымалдауды жүзеге асырмайды.

Сондықтан қайта тіркеуге / шамадан тыс жүктеуге тыйым салу қазақстандық тасымалдаушылардың аталған тасымалдарға қатысуын іс жүзінде жояды, тауар айналымының төмендеуіне алып келеді және ҚР нарығында тасымалдау құны мен өнімнің түпкілікті бағасының өсуіне ықпал етеді.

Сонымен қатар Қазақстанның кейбір өңірлерінің тасымалдаушылары халықаралық тасымалдарға тек қана «Темір Баба» АПП-ға дейін Түрік және Иран тасымалдаушыларымен жеткізілетін жүктерді «қайта тіркеу» жолымен қатысады. Сондықтан жүктерді «қайта тіркеуге» тыйым салу осы өңірлерде әлеуметтік шиеленісті тудырады, өйткені тасымалдау келісімшарттары бұзылады, шекара маңындағы қалаларға жеткізілетін жеміс-көкөніс өнімдерінің көлемі азаяды, тапшылық пайда болады, бұл тауарлардың түпкілікті құнын арттыруға ықпал етеді.

«Сондай-ақ шетелдік тасымалдаушыларға қатысты халықаралық автотасымалдар саласындағы кез келген шектеулер басқа елдерді қазақстандық тасымалдаушыларға қатысты шараларды енгізуге итермелеуі мүмкін екенін ескеру қажет. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, 2025 жылдың 1 қаңтарына дейін «қайта тіркеу/қайта тиеу» жолымен және үш жылдық талдау қорытындысы бойынша (2017-2021жж. тыйым салу, 2022-2024жж. тыйымды алып тастау) жүктерді тасымалдауға тыйым салу тоқтатылды, осы мәселе бойынша түпкілікті шешім қабылданады», - деді Автокөлік және көліктік бақылау комитетінің төрағасы.

Сондай-ақ спикерлер «қайта тіркеу» әдісін шешкен кезде шетелдік тасымалдаушылардың ҚР-ЕО жүктерді тасымалдау нарығына қатысуы артады деген қауесеттерге түсініктеме берді.

«Шетелдік тасымалдаушылардың Қазақстанға жүктерді тасымалдауына квота беріледі. Осылайша, олар жүзеге асыратын тасымалдардың саны отандық тасымалдаушылардың мүдделерін ескере отырып реттеледі. Ресейлік және беларуссиялық тасымалдаушыларға паритеттік негізде жылына тек 13 мың бланк беріледі. Бұдан басқа, жүктерді қайта тіркеген кезде шетелдік тасымалдаушылар жүкті шекара маңы терминалына жеткізген бастапқы тасымалдаушының қосымша бланкілерін ұсынуға міндетті» - деді Селим Қуанышұлы.

Сонымен қатар 2023 жылмен салыстырғанда 2024 жылы Қазақстанда халықаралық жүк тасымалы саласындағы бірлескен кәсіпорындар саны 64 бірліктен 50 бірлікке дейін, ал оларға тиесілі автокөлік саны 2060 бірліктен 1421 бірлікке дейін азайғанын атап өткен жөн. 

ҚР Көлік министрлігінің баспасөз қызметі