Кеншілердің құқықтарын қорғау: ҚРКФ және ХЕҰ 176 конвенцияны ратификациялаудың артықшылықтарын талқылайды

Қазақстан көмір өнеркәсібінің еңбекті қорғау саласындағы мәселелерді шешу жолдарын Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясы орталығында Халықаралық еңбек ұйымы сарапшыларының, кеншілер ұжымдары мен әлеуметтік әріптестердің қатысуымен екі күндік дөңгелек үстел шеңберінде талқылайды.

Іс-шара 2023 жылы 11-12 желтоқсан аралығында Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясы жариялаған Қауіпсіз еңбек жылы аясында өтеді.

Кездесуді ашқан Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Сатыбалды Дәулеталин Қарағанды көмір бассейнінің Костенко атындағы шахтасында болған қайғылы оқиғадан кейін кеншілердің мәселелерін шешу жолы «өлі нүктеден» сәл де болса қозғалғанын атап өтті.

 «Көмір шахталарындағы қауіпсіздік пен еңбекті қорғау саласындағы сын-қатер сала шеңберінен әлдеқашан өтіп кеткен, мәселе аса тиімді, шараларды уақтылы қабылдауды қажет етеді.Кәсіподақтар федерациясы мен оның мүшелік ұйымдары еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінде нақты постулатты негізге ала отырып әрекет етеді: Ешкім өз табысын таба отырып, жұмыста өлмеуі немесе денсаулығын жоғалтпауы керек», - деді Сатыбалды Дәулеталин.

Ол келтірген статистикаға сәйкес, апаттар мен жазатайым оқиғалардың саны іс жүзінде азаймай жатыр. 2018-2022 жылдар аралығында жазатайым оқиғалардың салдарынан 7 433 қызметкер зардап шекті, 1 012 отандасымыз өндірісте қаза тапты. Биылғы жыл бірқатар қайғылы оқиғалардың көлеңкесінде қалды, нәтижесінде 1000 – нан астам адам зардап шекті, олардың 190-нан астамы қайтыс болды.

ҚРКФ төрағасы Федерацияның осыған дейін әлеуметтік серіктестер алдында айтқан бірқатар бастамаларын еске салды.

 «Бақылау мен қадағалауды күшейту, жабдықтар мен технологияларды жаһандық жаңғыртуды жүргізу қажеттілігі, персоналдың қажетті санын жинақтау проблемаларын шешу және авариялық жағдайларды ерте болжау мәселелерінде ғылым жетістіктерін кеңінен тарту туралы өз ұсыныстарымызда біз сондай-ақ халықаралық стандарттарды ратификациялау қажеттігін мәлімдейміз.Кәсіподақтар федерациясы ұжымдық шарттардан бастап Бас келісім жобасы мен еңбек заңнамасына дейінгі барлық деңгейлерде еңбек қауіпсіздігі нормаларын енгізу мәселесін жоспарлы түрде алға жылжытуда.Бүгін біз өз күш - жігерімізді басқа халықаралық стандарттарды ратификациялау процесін ілгерілетуге бағыттаймыз, оның ішінде ХЕҰ-ның «Шахталардағы еңбек қауіпсіздігі және гигиенасы туралы» № 176 конвенциясы бар», - деп атап өтті ҚРКФ төрағасы.

Оның айтуынша, биыл әлеуметтік әріптестер Қазақстан Республикасында 2030 жылға дейін Қауіпсіз еңбек тұжырымдамасын әзірлеу бойынша үлкен жұмыс жүргізді. Құжат жобасының негізгі идеялары қауіпсіздік және еңбекті қорғау жүйесін құрудың ескірген компенсаторлық үлгіден тәуекелге бағытталған моделіне көшу қажеттігі туралы ҚРКФ-ның бұрын жарияланған бастамаларын көрсетеді. Ал, өткен жылдың өзінде кәсіпорындар зиянды еңбек жағдайларында жұмыс істегені үшін жеңілдіктер мен өтемақыларға 207 миллиард теңгеден астам қаржы жұмсаған.

«Егер нақты сектор кәсіпорындары өз жұмыскерлерінің қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге тиісті көңіл бөлетін болса, мұндай шығындар аз болуы мүмкін еді. 2024 жылдың қаңтарынан бастап зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлерге 55 жастан бастап арнайы әлеуметтік төлемнің енгізілуі – осы санатты қорғаудың тиімді шараларын қабылдаудағы алғашқы оң қадам. Бұл санаттағы жұмыскерлер саны 37 мыңға сәйкес келеді», — деді Сатыбалды Дәулеталин.

Ол еңбек қауіпсіздігі Жұмыс берушінің іскерлік міндеті болуы керек деп санайды. Бұл ретте ҚРКФ басшысы кәсіподақтардың бастамалары ең жоғары мемлекеттік деңгейде, оның ішінде ХЕҰ 176 конвенциясын ратификациялау мәселесінде біртіндеп өз шешімін табатынын атап өтті.

«ҚР Президентінің 2023 жылғы 8 желтоқсандағы "Адам құқықтары мен заң үстемдігі саласындағы іс-қимыл жоспары туралы" Жарлығында еңбек қауіпсіздігі мәселелеріне көп көңіл бөлінді.Жоспарға сәйкес, Үкімет 2024 жылдың соңына дейін Қауіпсіз еңбек тұжырымдамасын қабылдауы керек. Екіншіден, өндірістік қауіпсіздік талаптарын заңнамалық тұрғыдан күшейту міндеті қойылды.Біз тәуелсіз өнеркәсіптік қадағалау агенттігін құру қажет деген ұстанымда болдық. Жоспарда еңбек заңнамасын қолдануда біліктілікті арттыру үшін кәсіподақтар өкілдері мен жұмыс берушілер үшін тренингтер өткізу көзделген. Кәсіподақтар өз күш - жігерімен қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өкілдерін бірлесіп оқытуды жүргізуде және мұндай формат тиімдірек деп санайды», - деп атап өтті Кәсіподақтар федерациясының төрағасы.

Халықаралық еңбек ұйымының атынан Костенко атындағы шахтада кеншілердің қаза болуына байланысты еңбек қызметі жөніндегі аға маман, Шығыс Еуропа және Орталық Азия елдеріне арналған ХЕҰ бюросы Гоча Александрия көңіл айтты.

«Біз Федерацияның №176 Конвенцияны ратификациялау жөніндегі бастамаларын толығымен қолдаймыз, сондықтан ХЕҰ басшылығы сіздің осы кездесулерді Қазақстанда өткізу туралы бастамаңызға бірден жауап берді. Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінен осы құжатты ратификациялауға көмек көрсету жөнінде хат алдық. ХЕҰ Қазақстандағы тау-кен жұмыстарының халықаралық стандартын ілгерілетуге және оны орта мерзімді перспективада енгізудің ортақ көзқарасын дамытуға жан-жақты қолдау көрсетуге толық дайын екенін білдіреді», - деп сендірді ХЕҰ сарапшысы.

Оның айтуынша, келесі жылы Қазақстан Үкіметі ХЕҰ-ның оннан астам Конвенциясын, оның ішінде 81, 185 және 187 конвенцияларын іске асыру бойынша есептер дайындауы тиіс.

«Есепті дайындау барысында кәсіподақтар мен жұмыс берушілер Үкіметтен өз пікірін білдіру мүмкіндігін талап етуге құқылы. Бас тартылған жағдайда Тараптар конвенциялардың іске асырылуына мониторинг жүргізетін ХЕҰ сарапшылар комитетіне жүгіне алады», - деді Гоча Александрия.

Халықаралық сарапшы - өңдеу, тау-кен өнеркәсібі және энергетика бөлімінің басшысы, SECTOR/MМЕ, ХЕҰ Каспер Эдмондс тау-кен өнеркәсібіндегі еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету шолуын ұсына отырып, №176 шахталардағы еңбек қауіпсіздігі және гигиенасы туралы конвенцияны ратификациялау мәселесіне тоқталды.

«Лайықты еңбектің бағдарламасы төрт стратегиялық мақсатқа негізделген - еңбек саласындағы стандарттарды, негізгі қағидаттар мен құқықтарды белгілеу және іске асыруды қолдау, әйелдер мен ерлерге лайықты еңбек пен табыс алу үшін көбірек мүмкіндіктер беру, барлық адамдарды әлеуметтік қорғаудың қамтуы мен тиімділігін арттыру, сондай - ақ трипартизм мен әлеуметтік диалог қағидаттарын нығайту», - деді сарапшы.

Конвенцияны қабылдаудың маңыздылығы туралы айта отырып, ол ең төменгі салалық стандарттарды белгілеу үшін бірыңғай құрал құру қажеттігін атап өтті.

«№176 конвенцияны отыз төрт ел ратификациялады. Ұлттық жағдайлар мен практика аясында және тиісті жұмыс берушілер мен жұмысшылардың неғұрлым өкілді ұйымдарымен консультациялардан кейін ұйым мүшесі шахталардағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы, әсіресе Конвенция ережелерін жүзеге асыру жөніндегі шараларға қатысты келісілген саясатты тұжырымдайды, жүргізеді және кезең - кезеңімен қайта қарайды», - деп толықтырды Каспер Эдмондс.

Қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету тақырыбын IndustriALL жаһандық одағының Шығыс Еуропа, Орталық Азия және Кавказ өңірлік хатшысы Вадим Борисов өз сөзінде жалғастырды.

"IndustriALL" - әлемнің 143 елінен 50 миллионға жуық өнеркәсіп қызметкерлерін қамтитын өнеркәсіп қызметкерлерінің ең ірі бірлестігі.

Вадим Борисов "Қазуглепроф" салалық кәсіподағының IndustriALL жаһандық одағының құрамына кіруіне жәрдемдесуге дайын екенін растады. 

Өз кезегінде «Казуглепроф» көмір өндірушілердің салалық кәсіподағының төрағасы Марат Миргаязов 176-конвенцияны ратификациялау мәселесін ілгерілетудегі Кәсіподақтар федерациясының ерекше рөлін атап өтті.

«Біздің жұмысымыздың ерекшелігі жер бетінде жұмыс істейтіндердің жұмысынан айтарлықтай ерекшеленеді, сол себептен көміршілердің салалық кәсіподақ ұйымы құрылды. Жергілікті жерде жұмыс істегендіктен біз саналы түрде Қазақстан кәсіподақтар федерациясына кіру туралы шешім қабылдадық. Бүгін біз оның нәтижесін көріп отырмыз – алдымызда бір ортақ міндет бар және оны шешу үшін бәріміз жұмыла жұмыс істеп жатырмыз», – деді Марат Миргаязов.

Үкіметке ұсынымдармен қатар салалық кәсіподақ кейбір елдердің тәжірибесін ескере отырып, кәсіпорынның өзінде 176 Конвенцияны қабылдау қажеттігі туралы жұмыс берушіге хат жолдады.

Үкіметке жіберілген ұсыныстармен қатар, салалық кәсіподақ кейбір елдердің тәжірибесін ескере отырып, 176 конвенциясын қабылдау қажеттілігі туралы жұмыс берушіге хат жолдады.

«Конвенцияны ратификацияламаған бірқатар елдерде қауіпті өндірісі бар кәсіпорындар бұл құжатты өздері үшін өз бетінше қабылдады. Конвенцияның барлық тармақтары қауіпсіздікке бағытталған-бұл біз үшін ең маңыздысы. Қауіпсіздік туралы айтатын болсақ, бұған біраз қаражат бөліну керек. Қайғылы оқиғадан сабақ алып, қорытынды жасау керек. Жаңа жұмыс берушімен серіктестікте кәсіподақтар барлық проблемалық мәселелерді ескеруге ниетті», - деп атап өтті Марат Миргаязов.

«Қорғау» көміршілер кәсіподағының төрағасы Евгений Буслаев қаза болған кешілер мен зардап шеккендердің отбасыларының алдындағы барлық әлеуметтік міндеттемелерді орындау мәселелері кәсіподақтардың бақылауында емес екенін атап өтті.

Негізгі проблемалардың ішінде ол заңнаманың жетілмегендігін айтып, оған сәйкес жұмыс беруші жабдықпен қамтамасыз ету мәселелерін дербес шешеді. Осы тұрғыда өзі нормативтік сандарды әзірлейді, сондай-ақ инвестициялық бағдарламалар мен ғылыми әзірлемелерді қаржыландыруды анықтайды.

"Богатырь Көмір" компаниясында қоғамдық бақылау жүргізу тәжірибесімен "Бірыңғай кәсіподақ" БПҰ бас техникалық инспекторы Владимир Скворцов бөлісті. Қазіргі уақытта кәсіпорында 103 техникалық инспектор жұмыс істейді, олар ағымдағы жылдың 11 айында еңбекті қорғау бойынша 3700-ден астам тексеру жүргізді және 6400-ден астам бұзушылықтар анықтады.

"Компанияда 4 жыл ішінде 4 жазатайым оқиға болды, оның 2-і өліммен аяқталды. Компания ASPANS платформасы негізінде "Ақпараттық жүйені автоматтандыру, қауіпсіз өндіріс" қауіпсіз еңбекті қолдау жобасын енгізді. Теміржол көліктерінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қашықтықтан бейнебақылау жүйесі сыналуда", - деді Владимир Скворцов.

"Қорғау" көмір өндірушілер кәсіподағының Бас техникалық инспекторы Андрей Лукин Кәсіпкерлік кодекс шеңберінде мемлекеттік бақылау мүмкіндіктерін шектеу мәселесін қозғады.

"Мемлекеттік инспекторлар айына бір рет келіп, ол туралы мерзімінен бұрын ескертіп,тексеру парағын да береді. Бұл қазірдің өзінде жұмыс берушінің алдын - ала дайындалып жатқанын және анықталуы керек бұзушылықтар жасырылғанын көрсетеді", - деді ол.

"ҚОТҚК" Қарағанды облысының тау-кен құтқарушысы бастауыш кәсіподақ ұйымының төрағасы Алексей Головчиц кәсіподақтар Федерациясына тау-кен құтқару қызметін мемлекет қарамағына қайтару және оның тиісті мәртебесін анықтау мәселесіне жәрдемдесуді сұрап жүгінді.

"Біздің қызметіміз жеке қолда болғанша, біз шахталарда бақылауды жүзеге асыра алмаймыз. Біздің қолымыз байлаулы, себебі біз тапсырыс берушіге тәуелдіміз. Анықталған 35 ескертудің тек 2 ескертуі бойынша шаралар қабылданды. Елдегі инспекциялық органға басқаша көзқарас болуы керек. Тау-кен құтқарушыларында жаңа жабдықтар, заманауи нормативтер мен әлеуметтік кепілдіктер болуы тиіс", - деді Алексей Головчиц.

Дөңгелек үстел жұмысының бірінші күнін қорытындылай келе, ҚРКФ төрағасы Сатыбалды Дәулеталин тау-кен өндіру саласына көмір өнеркәсібін дамытудың Ұлттық бағдарламасын қабылдау қажет екенін атап өтті. Онда саланы дамыту артықшылықтарымен қатар жұмыспен қамту және апатсыз жұмысты қамтамасыз ету, жазатайым оқиғалардың санын азайту жөніндегі тиімді, заманауи шараларды қамтамасыз ету мәселелері көрсетілуі тиіс.

"Еңбек қатынастары біз ұмтылатын стандарттарды ескере отырып құрылуы керек. Бізге жаңа әлеуметтік келісімшартты қабылдайтын кез келді. Онда еңбек нарығының қазіргі заманғы сын-қатерлеріне жауаптар көрсетіледі. Көп нәрсе кәсіподақтарға және әлеуметтік серіктестермен бірлескен күш - жігерімізді шоғырландыруға байланысты", - деп қорытындылады Сатыбалды Дәулеталин.

Айта кетейік, 12 желтоқсанда дөңгелек үстелге қатысушылар Қазақстанның көмір өнеркәсібінде қауіпсіз және салауатты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету үшін халықаралық еңбек стандарттарын сақтауға жәрдемдесу мәселелерін қарастырады. 

ҚР Кәсіподақтар федерациясының медиаорталығы