Азық түлік қауіпсіздігі Қостанайдағы өңіраралық ынтымақтастық форумында талқыланды

Қазақстан мен Ресейдің XIX өңіраралық ынтымақтастық форумы аясында «Қазіргі жағдайда азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету» панельдік сессиясы өтті. Оның модераторы Дүниежүзілік жануарлар денсаулығы ұйымының Астанадағы субөңірлік үйлестіру кеңсесінің басшысы Мереке Тайтубаев болды. 

Ол азық-түлік қауіпсіздігі тақырыбы Қазақстан мен Ресей ауыл шаруашылығының іргетасы және маңызды элементі болып табылатынын атап өтті. ФАО-ның 2023 жылғы есебіне сәйкес, әлемдегі аштықтың саны әлі де пандемияға дейінгі деңгейден әлдеқайда жоғары. 2022 жылы әлемде 690 – нан 783 миллионға дейін аштық болды-бұл COVID-19 басталғанға қарағанда 122 миллион адамға көп. Дегенмен, әлемде аштықтың өсуі тоқтап қалды және 2021 жылмен салыстырғанда 2022 жылы аштықтан шамамен 3,8 миллион адамға аз зардап шекті. 

«Агроазық-түлік жүйелері климаттың өзгергіштігі мен ауа-райының күрт өзгеруін, сондай-ақ экономикалық құлдырауды қоса алғанда, күйзелістер мен бұзылуларға өте осал болып қала береді. Бұл факторлар өсіп келе жатқан теңсіздіктермен бірге агроазық-түлік жүйелерінің барлығына қоректік, қауіпсіз және үнемді рационды қамтамасыз ету мүмкіндіктерін бұзуды жалғастыруда. Азық-түлік қауіпсіздігі мен толық емес тамақтанудың болмауының осы негізгі қозғаушы факторлары біздің «жаңа шындығымыз» болып табылады», - деп атап өтті Мереке Тайтубаев. 

Әрі қарай ол Майлы дақылдарды қайта өңдеушілер ұлттық қауымдастығының атқарушы директоры Александр Яшковқа сөз берді. Спикер 2023 жылдың 4 ақпанынан бастап жұмыс істей бастаған және оң нәтиже берген күнбағыс тұқымына экспорттық баж салығы туралы өзекті мәселеден бастады. Біріншіден, күнбағыс майының бағасы төмендеді – бүгінгі таңда май зауыттарынан күнбағыс майының сату бағасы орташа есеппен 450-550 теңге/литрді құрайды. Бағаның төмендеуі қарапайым қазақстандықтарға ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тамақтандыруға, кондитерлік салаға, құс және мал шаруашылығы шаруашылықтарына, лак-бояу зауыттарына және басқаларға да оң әсерін тигізді. 

Екіншіден, күнбағыс майының өндірісі ұлғайды: 2022/2023 маусымының қорытындысы бойынша тазартылмаған күнбағыс майының өндірісі 417,6 мың тоннаны құрады, бұл өткен маусыммен салыстырғанда 50% - ға артық. Сондай-ақ тазартылған күнбағыс майының өндірісі артып, 145,3 мың тоннаға жетті. 

Үшіншіден, бөтелкедегі майдың импорты 11,3% - ға қысқарып, маусым қорытындысы бойынша 39,7 мың тоннаны құрады. Төртіншіден, дайын өнімнің экспорты 77% - ға артып, 310,6 мың тоннаны құрады. Александр Яшков аталған нәтижелер Мемлекет басшысының Жолдауына сәйкес келетіндігін атап өтті. 

«Алдағы 3 жылда қазақ май өнімдерінің валюталық түсімі 700 млн доллардан асуы мүмкін. 2022 жылғы нақты көрсеткіш - 521 млн доллар. Біздің өнімдер Қытай бағытында да, Орталық Азия мен Еуропа бағытында да сатылады. Қазақстандық май өнімдерін импорттау бойынша екінші орында Өзбекстан тұр, сондай - ақ импорттаушылардың бестігіне Тәжікстан мен Латвия кіреді», - деді спикер. 

Александр Яшков, өкінішке орай, биылғы жылы жалпы күнбағыс тұқымын жинау болжамы көңіл көншітпейтінін айтты. Қауымдастықтың бағалауы бойынша, ауа райының қолайсыздығына байланысты майлы дақылдардың өнімі 850 мың тоннадан аспауы мүмкін. Бұл 2022 жылғы көрсеткіштен 17% – ға аз-бұл май зауыттары шикізат тапшылығы жағдайында жұмыс істеуге мәжбүр болады дегенді білдіреді. 

«Бейінді министрліктер ел ішінде күнбағыс майы мен жоғары ақуызды жемшөп (шрот, торт) өндіру үшін шикізатты қалай сақтау керектігі туралы ойлануы қажет. Енгізілген бажға қарамастан, күнбағыс тұқымының экспорты жалғасуда, 2022/2023 маусымында тұқымның экспорты 312,4 мың тоннаны құрады. Бір жыл бұрын бұл көрсеткіш 223,7 мың тонна деңгейінде болған», - деп түсіндірді Александр Яшков. 

Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі Қазақстанның тәжірибесімен «Азық-түлік корпорациясы» ҰК АҚ Басқарма төрағасы Асылхан Джувашев бөлісті. Атап айтқанда, спикер Азық-түлік корпорациясы құрған көлемі 500 мың тоннаны құрайтын азық-түлік астығының резервтік қоры туралы айтып берді. Бұл резерв табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде құрылады. Құрғақшылықтың, күрт тапшылықтың және бағаның өсуінің ықтимал салдарына ден қою үшін Азық-түлік корпорациясы 228 мың тонна астық көлемінде жем-шөп қорын құрды. 

Жақсы нәтижелерді ауыл шаруашылығы өнімдерін форвардтық сатып алу бағдарламасы көрсетеді, оның шеңберінде АШТӨ көктемгі дала жұмыстарына қаржы алады – Азық-түлік корпорациясы атынан олар өндірілген өнімнің кепілді өткізілуіне ие. 

2023 жылы форвардтық сатып алу бағдарламасы бойынша 200 АШТӨ 292 119 тонна астыққа 21,2 млрд теңгеге қаржыландырылды, оның ішінде 6 000 тонна күріш сатып алуға 1,2 млрд теңге. Сондай-ақ, 2023 жылы Азық-түлік корпорациясы Қызылорда облысында 6 мың тонна күріш жармасын форвардтық сатып алу бойынша пилоттық жобаны іске қосты. Асылхан Джувашев: жоба өңірдегі АШТӨ-ні қолдайды және азық-түлік корпорациясының ӘМАТ бағасын тұрақтандырудағы рөлін күшейтетінін атап өтті. 

Сонымен қатар, 2023 жылы Азық-түлік корпорациясы АӨК субъектілерін қолдаудың қосымша құралын – көктемгі дала жұмыстарын қаржыландыру үшін тауарлық несие беруді енгізді. Осының арқасында фермерлер корпорацияның астығын қолма-қол ақша тартпай-ақ өздерінің өндірістік жоспарларын жүзеге асыру үшін пайдалана алады. Көктемгі дала жұмыстарын жүргізуге форвардтық сатып алу бағдарламасына ұқсас тауарлық кредит беру ӘКК және ЕДБ кепілдіктерімен жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда Азық-түлік корпорациясы 602,8 мың тонна көлемінде 66 АШТӨ-ге тауарлық несие берді.

Сессия қатысушыларына АӨК халықаралық өнімінің дамуы туралы «Европак» компаниясының логистика жөніндегі директоры Анна Усачева айтып берді. Спикер Ресей мен Қазақстан арасындағы АӨК тауар айналымының негізі бидай мен күнбағыс екенін атап өтті. Ресейден Қазақстанға бидай мен меслин экспортының үлесіне 11,8%, күнбағыс тұқымы мен күнбағыс майына – 3% келеді. Қазақстаннан көрші елге шоколад (7,8 %) және құс еті (7,4%) экспортталады. Заттай көріністе АӨК өнімінің Ресейден Қазақстанға экспорты 2023 жылы 4,3 млн. тоннаны құрады – 2022 жылмен салыстырғанда 24% - ға артық (3,5 млн. тонна). 

Анна Усачеваның айтуынша, Ресей мен Қазақстан арасындағы өзара және транзиттік саудадағы негізгі логистикалық хабтар-Локоть, Қарталы, Орск, Орал; негізгі порттар – Ақтау, Құрық; негізгі Каспий порты – Астрахань. 

«Біздің ойымызша, Ресей мен Қазақстан арасындағы АӨК саудасын дамыту бойынша ең перспективалы жобалар – «Жібек жолы» құрлық жобасы және «Құрық» порт жобасы. «Жібек жолының» қуаты Орск пен Орынборда орналасатын болады. Ол жобалық қуаттылыққа 2026 жылы шығады. Өткізу қабілеті 15 000 TEU астам, жүк айналымы – жылына 2,5 млн тонна, сыйымдылығы-біржолғы сақтаудағы 3 000 контейнер, 100 мың шаршы метрден астам қойма алаңын құрайды», - деді Анна Усачева. 

Спикердің айтуынша, Құрық порты-теңіз логистикасындағы жаңа жоба. Ол 2030 жылға қарай жобалық қуаттылыққа шығады деп жоспарлануда, алайда қуаттар 2024 жылдан бастап біртіндеп енгізілетін болады. Құрықтың өткізу қабілеті 150 000 TEU – дан асады, жылына 1,65 млн тонна сусымалы және бас жүктерді ауыстырып тиеу қуаты, құйылатын жүктерге арналған терминалдың қуаты жылына 5,5 млн тоннаны құрайды. 

Сессия қорытындысы бойынша оның қатысушылары тәжірибе алмасып, ауыл шаруашылығындағы қандай озық тәжірибелер азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге көмектесетінін талқылады. Сондай – ақ, сарапшылар Қазақстан мен Ресейдің ЕАЭО-да азық-түлік қауіпсіздігі бойынша көшбасшы болуға барлық мүмкіндігі бар екендігімен келісті-бұл үшін елдердің логистикасы да, тауар айналымы да жақсы қалыптасқан.