Мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы

Азаматтық заңнамада мәміле нысанына белгілі бір талаптар бар.

         Осылайша, екі немесе одан да көп адамның азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісімі келісім деп танылады.

         Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 9-бабының 1-тармағына сәйкес соттың мәмілені жарамсыз деп тануы азаматтық құқықтарды қорғау тәсілдерінің бірі болып табылады.          

                Бұл ретте, Тараптар арасында тиісті жағдайларда талап етілетін нысанда оның барлық елеулі талаптары бойынша келісімге қол жеткізілген кезде шарт жасалған болып есептеледі. Шарттың мәні туралы талаптар, заңнамада Елеулі деп танылған немесе осы түрдегі шарттар үшін қажетті талаптар, сондай-ақ Тараптардың бірінің өтініші бойынша келісімге қол жеткізілуге тиіс барлық талаптар елеулі болып табылады.

         Азаматтар мен заңды тұлғалар шарт жасасуға және оның талаптарын айқындауға ерікті (АК-нің 380, 382-баптары).

         Мәміленің нысанына, мазмұнына және қатысушыларына, сондай-ақ осы Кодексте немесе өзге де заң актілерінде белгіленген негіздер бойынша олардың ерік білдіру бостандығына қойылатын талаптар бұзылған кезде мәміле жарамсыз деп танылады(АК-нің 157-бабы).

                Егер осы Кодексте, Қазақстан Республикасының заң актілерінде өзгеше көзделмесе немесе мәміленің мәнінен немесе мазмұнынан өзгеше туындамаса, жарамсыз мәміле, оның жарамсыздығына байланысты мәмілелерді қоспағанда, заңдық салдарға әкеп соқпайды және ол жасалған кезден бастап жарамсыз болады.

         Егер осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе, мазмұны заң талаптарына сәйкес келмейтін мәміле, сондай-ақ құқықтық тәртіп негіздеріне көріну қайшы келетін мақсатпен жасалған мәміле дауланатын болып табылады және сот оны жарамсыз деп тануы мүмкін.

         Егер мәмілеге қатысушылардың бірі оны міндеттемені орындаудан немесе үшінші тұлға не мемлекет алдындағы жауапкершіліктен жалтару ниетімен жасасқан жағдайда, ал мәміленің басқа қатысушысы бұл ниет туралы білген болса немесе білуге тиіс болса, мүдделі тұлға (мемлекет) мәмілені жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.

                АК-нің 159-бабының 2-тармағына сәйкес жосықсыз бәсекелестік мақсатын көздейтін немесе іскерлік әдеп талаптарын бұзатын мәмілені сот жарамсыз деп тануы мүмкін.

         Азаматтар мен заңды тұлғалар өздеріне тиесілі құқықтарды жүзеге асырған кезде адал, парасатты және әділ әрекет етіп, заңдардағы талаптарды, қоғамның адамгершілік қағидаттарын, ал кәсіпкерлер – сондай-ақ іскерлік әдеп қағидаларын сақтауы тиіс екенін есте сақтау қажет. Азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылар әрекеттерінің адалдығы, парасаттылығы және әділдігі болжанады. Азаматтар мен заңды тұлғалардың басқа адамға зиян келтіруге, құқықты өзге нысандарда теріс пайдалануға, сондай-ақ құқықты оның мақсатына қайшы келетіндей етіп жүзеге асыруға бағытталған әрекеттеріне жол берілмейді. Ешкімнің де өзінің теріс пиғылды мінез-құлқынан артықшылық алуға құқығы жоқ.

                Мысалы, Нұр-Сұлтан қаласының Есіл аудандық сотына «Ж» ЖШС  сатып алу-сату шарттарын жарамсыз деп тану туралы «Д» ЖШС-не, азамат Г.-ға, жеке кәсіпкерге қарсы талап арызбен жүгінді.

         Іс материалдарынан анықталғаны: «Ж» ЖШС Нұр-Сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотына «Д» ЖШС-нен шарт бойынша берешекті өндіріп алу туралы талап арызбен жүгінді.

                Нұр-Сұлтан қаласының экономикалық соты аталған талапты қарау барысында жауапкер «Д» ЖШС-і өзіне тиесілі мүлікті сатуды жоспарлап, серіктестік құрылтайшыларының бірі азамат Г.-мен сатып алу-сату шарттарын жасасқан.

         Сот отырысында жауапкер «Д» ЖШС-і қарызды қайтару бойынша талапкердің алдындағы міндеттемелерін орындаудан жалтару мақсатында мәмілелер жасағандығы, ал жауапкер Г.-ның соңғының ойы туралы білгендігі немесе білуі керектігі анықталды.

         Жауапкерлер пайдакүнемдік ниетпен әрекет етіп, құқықты теріс пайдаланып, даулы мүлікті иеліктен шығарған, осылайша іскерлік этика талаптарын бұзды.

         Нұр-Сұлтан қаласы Есіл аудандық сотының шешімімен талап арыз толық қанағаттандырылды.

         Сот даулы мүлікті сатып алу-сату шарттарын жарамсыз деп таныды.

         Сот шешімі заңды күшіне енді. 

Нұр-Сұлтан қаласы Есіл аудандық сотының судьясы Арман Тулеубаев